अतः हामी वर्तमानमा जे छौँ त्यो सत्य हो । तर हाम्रो अतीत हेर्ने दृष्टिकोणमा केही दोष छ । त्यो अज्ञानतावश मात्र भएको हैन, नियतवश पनि त्यसो भएको छ । तर त्यो मानवीय चरित्र पनि हो । यो पनि सत्य हो । यसकारण यस्ता मानवशास्त्रीय, समाजशास्त्रीय घटनाक्रम र परिदृपरिदृश्यलाई हामीले मनोविज्ञानको दृष्टिले हेर्न सकेमा जिज्ञासा केही हदसम्म शान्त हुनेछन् ।
एक प्रसङ्गमा मिचिगन विश्वविद्यालयका प्राध्यापक मारोहाङ लिम्बूले तुङदुङ्गे मुन्धुमसम्बन्धी मेरो वेभनेर जुम प्रस्तुतिउपर दिनुभएको एक प्रतिक्रिया यु–ट्यूबमा यस्तो पाएँ– “उहाँका यी ज्ञान र सिद्धान्त अहिलेकाले नबुझ्लान्, ती आगामी २०० वर्ष पछि मात्र बुझिने छन्” । उहाँको यो भनाइलाई म सिधै खण्डन गर्ने अवस्थामा छैन । म केवल कामना गर्न सक्दछु, कुनै पनि जातिको ज्ञान, दर्शन, सिद्धान्त, इतिहास माथि एक्काइसौँ शताब्दीको वैज्ञानिक प्रकाशमा अध्ययन गर्न, प्राज्ञिक र बौद्धिक माथापच्ची गर्न र सत्यतथ्य पर्गेल्न त्यति लामो काल हामीले पर्खन नपरोस् ।
सामाजिक तुलना गर्नु सर्वव्यापी मानवीय विशेषता हो । यसबाट नै मानिसले आफ्नो मौलिकता थाहा पाउँछ र अन्य समुदायसित कसरी व्यवहार गर्ने भन्ने तय गर्दछ । सामाजिक तुलनाले वर्तमान जटिल सामाजिक संरचनामा पनि मानिसलाई जिउने क्षमता प्रदान गर्दछ । यद्यपि यस दौरानमा सामाजिक तुलनाको विस्तृत आधारशिला जानकारीमा भने कमी पाइन्छ ।
यसर्थ, हालसम्म लिखित दस्तावेजमा खुल्न नसकेका सांस्कृतिक कठोरता र व्यक्तिगत सामाजिक तुलनात्मक प्रवृत्तिमाथि लेखमार्फत प्रकाश पारिएका छन् । व्यक्ति, स्थिति र संस्कृतिबीच सामाजिक तुलना गर्ने प्रवृत्ति पनि व्याख्या भएका छन् । किरात लिम्बू संस्कृति मानवशास्त्रीय विवेचना शीर्षकअन्तर्गत फयङ साँबाको तुलनात्मक अध्ययनले समाजका सांस्कृतिक आयाममा पाइने कठोरपन र नरमपन, व्यक्तिवाद र सामूहिकवादबीचको खाडल कम गर्न बल पुग्नेमा विश्वास गर्दछु ।
अन्तमा, “सत्य सबैलाई होइन, केवल खोज्नेलाई मात्र हो ।” प्रसिद्ध दार्शनिक तथा विद्वान लेखक आयन रेन्डको उक्त सारगर्भित उद्गार सापटी लिँदै बिदा मागेँ । सेवा !
(पुस्तकको आरम्भ भूमिकादेखि अन्तिम पानाका केही अनुच्छेद पाठकलाई साझा गरें । हाल प्रकाशक संस्थाहरू पुस्तक विक्री वितरणमा क्रियाशील छन् । पुस्तकसम्बन्धी सर्वाधिकार लेखकको भए तापनि उल्लेखित व्यावसायिक दृष्टिलाई ध्यानमा राखेर पुस्तकलाई केही वर्षसम्म इ–बुकको रुपमा निःशुल्क वितरण गर्न असमर्थ छु । हाल पुस्तकलाई अंग्रेजी भाषामा अनुवाद गरिरहेको छु । अध्यायगत रुपमा अनुवादलाई अनलाइनमा क्रमसः प्रकाशित गर्नेछु ।)
Dr. Nawa Raj Subba is a public health specialist who has more than three and a half decades of experience working in public healthcare management at the Ministry of Health and Population in Nepal. In the spirit of public-private partnerships to expand access to health care in rural communities in Eastern Nepal, he played a vital role in leading operational research. He has also independently researched public health and intercultural psychology in Nepal. He published his works in books and journals. Nepali literature, culture, and music recognized him as an author. He has written artistic and cultural texts and CDs. His work has been acknowledged and appreciated by civil society, the government of Nepal, and abroad. He is now involved in Public Health and Intercultural Psychology studies in Nepal.
'किरात लिम्बू संस्कृति मानवशास्त्रीय विवेचना' (भूमिका)
डा. नवराज सुब्बा ।
अतः हामी वर्तमानमा जे छौँ त्यो सत्य हो । तर हाम्रो अतीत हेर्ने दृष्टिकोणमा केही दोष छ । त्यो अज्ञानतावश मात्र भएको हैन, नियतवश पनि त्यसो भएको छ । तर त्यो मानवीय चरित्र पनि हो । यो पनि सत्य हो । यसकारण यस्ता मानवशास्त्रीय, समाजशास्त्रीय घटनाक्रम र परिदृपरिदृश्यलाई हामीले मनोविज्ञानको दृष्टिले हेर्न सकेमा जिज्ञासा केही हदसम्म शान्त हुनेछन् ।
एक प्रसङ्गमा मिचिगन विश्वविद्यालयका प्राध्यापक मारोहाङ लिम्बूले तुङदुङ्गे मुन्धुमसम्बन्धी मेरो वेभनेर जुम प्रस्तुतिउपर दिनुभएको एक प्रतिक्रिया यु–ट्यूबमा यस्तो पाएँ– “उहाँका यी ज्ञान र सिद्धान्त अहिलेकाले नबुझ्लान्, ती आगामी २०० वर्ष पछि मात्र बुझिने छन्” । उहाँको यो भनाइलाई म सिधै खण्डन गर्ने अवस्थामा छैन । म केवल कामना गर्न सक्दछु, कुनै पनि जातिको ज्ञान, दर्शन, सिद्धान्त, इतिहास माथि एक्काइसौँ शताब्दीको वैज्ञानिक प्रकाशमा अध्ययन गर्न, प्राज्ञिक र बौद्धिक माथापच्ची गर्न र सत्यतथ्य पर्गेल्न त्यति लामो काल हामीले पर्खन नपरोस् ।
सामाजिक तुलना गर्नु सर्वव्यापी मानवीय विशेषता हो । यसबाट नै मानिसले आफ्नो मौलिकता थाहा पाउँछ र अन्य समुदायसित कसरी व्यवहार गर्ने भन्ने तय गर्दछ । सामाजिक तुलनाले वर्तमान जटिल सामाजिक संरचनामा पनि मानिसलाई जिउने क्षमता प्रदान गर्दछ । यद्यपि यस दौरानमा सामाजिक तुलनाको विस्तृत आधारशिला जानकारीमा भने कमी पाइन्छ ।
यसर्थ, हालसम्म लिखित दस्तावेजमा खुल्न नसकेका सांस्कृतिक कठोरता र व्यक्तिगत सामाजिक तुलनात्मक प्रवृत्तिमाथि लेखमार्फत प्रकाश पारिएका छन् । व्यक्ति, स्थिति र संस्कृतिबीच सामाजिक तुलना गर्ने प्रवृत्ति पनि व्याख्या भएका छन् । किरात लिम्बू संस्कृति मानवशास्त्रीय विवेचना शीर्षकअन्तर्गत फयङ साँबाको तुलनात्मक अध्ययनले समाजका सांस्कृतिक आयाममा पाइने कठोरपन र नरमपन, व्यक्तिवाद र सामूहिकवादबीचको खाडल कम गर्न बल पुग्नेमा विश्वास गर्दछु ।
अन्तमा,
“सत्य सबैलाई होइन, केवल खोज्नेलाई मात्र हो ।”
प्रसिद्ध दार्शनिक तथा विद्वान लेखक आयन रेन्डको उक्त सारगर्भित उद्गार सापटी लिँदै बिदा मागेँ । सेवा !
(पुस्तकको आरम्भ भूमिकादेखि अन्तिम पानाका केही अनुच्छेद पाठकलाई साझा गरें । हाल प्रकाशक संस्थाहरू पुस्तक विक्री वितरणमा क्रियाशील छन् । पुस्तकसम्बन्धी सर्वाधिकार लेखकको भए तापनि उल्लेखित व्यावसायिक दृष्टिलाई ध्यानमा राखेर पुस्तकलाई केही वर्षसम्म इ–बुकको रुपमा निःशुल्क वितरण गर्न असमर्थ छु । हाल पुस्तकलाई अंग्रेजी भाषामा अनुवाद गरिरहेको छु । अध्यायगत रुपमा अनुवादलाई अनलाइनमा क्रमसः प्रकाशित गर्नेछु ।)
Book Online Available at
Dr. Nawa Raj
Dr. Nawa Raj Subba is a public health specialist who has more than three and a half decades of experience working in public healthcare management at the Ministry of Health and Population in Nepal. In the spirit of public-private partnerships to expand access to health care in rural communities in Eastern Nepal, he played a vital role in leading operational research. He has also independently researched public health and intercultural psychology in Nepal. He published his works in books and journals. Nepali literature, culture, and music recognized him as an author. He has written artistic and cultural texts and CDs. His work has been acknowledged and appreciated by civil society, the government of Nepal, and abroad. He is now involved in Public Health and Intercultural Psychology studies in Nepal.