डा. नवराज सुब्बा
Shamanism मा Shaman (समन) लाई सामान्यतयाः जान्ने मान्छे वा परम्परागत उपचारक भनेर बुझिन्छ । बोन धर्ममा धामीझाक्री, बौद्ध धर्ममा लामा, हिन्दू धर्ममा पंडित/पुरोहित, लिम्बूमा साम्बा आदि नामले यिनीहरु प्रचलित छन् । आधुनिकीकरणसंगै आजकल यो जनशक्तिको कमी हुन थालेको छ । हिन्दू संस्कार गर्नलाई पंडित पुरोहित यतिन्जेलसम्म त सहज उपलब्ध छन् तर आदिवासी लिम्बू समुदायमा लिम्बू साम्बा पाउन भने निकै गाह्रो छ । यसैले जति मौलिक साँस्कृतिक चेतना बढे/बढाए पनि यसलाई ब्यवहारमा ल्याउन निकै चुनौति छ । एकजना लिम्बू मित्रलाई मैले आफ्नो अनुभव यसरी नै सुनाएँ र थपें– म पनि अलिअलि मुन्धुम अध्ययन गर्दैछु । त्यसलाई किताब हेरेर वाचन गरे त अर्थ त अलि अलि बुझिन्छ नि हौ । यो काम त जसरी बाहुनले किताब पढेर कार्य सम्पन्न गर्दछ उसैगरि हामीले पनि पढ्दा हुन्थ्यो कि हौ । जसोतसो काम चल्दथ्यो होला । मेरो कुरा सुनेर उनले मलाई जवाफ के जवाफ दिए भने– हुन त हो तर काम्नु प¥यो नि हौ,अहिलेका केटाहरु खै काम्नै जाँन्दैनन् । यसले मेरो आँखा खुल्यो ।
परम्परागत उपचारक समन परम्पराको बारेमा म पनि लामो समयदेखि अध्ययन गरिरहेको छु । यसको अध्ययनसंगै बीचबीचमा कविको पनि कुरो निकै आउँदो रहेछ । अध्ययनका क्रममा समन हुनलाई कवित्व पनि हुनु पर्ने रहेछ भन्ने निष्कर्षमा निकै अघि पुगेको थिएँ । जसलाई पर्याप्त सन्दर्भग्रन्थ सहित एउटा खोजमूलक अर्थात लेख हाल लेख्दैछु । लिम्बू साथीको माथि उल्लेखित कुरा सुन्दा मलाई एकजना कवि साथीको पनि याद आयो । उनी कविता लेख्दा त शब्द काप्नु पर्छ है भन्छन् । यसरी शब्द काप्नुलाई त पहिले कवि नै काप्नु पर्छ र यस्तो प्रभाव उत्पन्न गर्नु पर्दछ कि त्यो पढेर वा सुनेर पाठक वा श्रोता पनि काप्नु प¥यो । अनि मात्र शब्द काँपेको अनुभव हुन्छ । नत्र कागजको अक्षर आफै त हल्लिदैनन् कसरी काप्ला र । यसैले लिम्बूको साम्बा काप्नुलाई मुन्धुम पढेर वा सम्झेर यस्तो शक्ति हाँसिल गर्नु प¥यो कि उभित्र पहिले एउटा कम्पन आओस् । त्यसपछि उत्पन्न एउटा जोशमा वाचन गरिएका वा भनिएका कुराले मात्र स्रोतामा पनि त्यस्तै प्रभाव पर्दछ ।
