उसबेला हाङपाङमा पैण्ट, शर्ट र चश्मा हेडसर अर्थात् गणेशबहादुर राइले मात्र लगाउनु हुन्थ्यो । लाग्दथ्यो, पैण्टशर्ट भनेको काम नगरी बस्ने, धेरै पढेका अर्थात् धनिमानीको पहिरन हो, चश्मा भनेको विद्वानको गहना हो । हुन पनि पैण्टशर्ट, चश्मा खेतीकिसानी गर्नेलाई कहाँ हुन्छ र ! अल्झाइहाल्छ नि जस्तो लाग्दथ्यो । किनभने उसबेला कामको सुरमा लागेपछि चप्पल, जुत्ताले त अल्झाउथ्यो हामीलाई । कहिले हतारमा चप्पल जुत्ता खुस्कने, कहिले लोती चुडिने, कहिले पानी, हिलोले भिज्ने । बरु खाली खुट्टा हिड्यो एकछिन बालुवा, ढुँगाले घोच्छ एकछिन पछि थाहै हुँदैन थियो घोचेको पनि । अहिले सम्झँदा कहाली लागेर आउँछ ।
त्यसबेला अर्थात् २५/३० सालतिर हाम्रो पहिरन दौरा सुरुवाल वा कमिज सुरुवाल हुने गर्दथ्यो । मलाई पनि दौरा सुरुवाल नै खूब मन पर्दथ्यो । किनभने यो कुनै पनि खेल खेल्नलाई, काम गर्नलाई सजिलो हुन्छ । पैण्ट लगाएर खेल्दा धेरैचोटी पेण्ट फुटेर कन्तबिजोग हुने गर्दथ्यो । मधेश झरेर आउनेले एकदुइ दिन पैण्ट लगाउँथे र सबैका आँखाका तारा बन्दथे । पहाडको उकालीओरालीले टाइट पेण्ट फुट्न थालेपछि दौरा सुरुवाल नै लगाइन्थ्यो । यसो सम्झन्छु त्यसबेला टाइट पैण्टको जमाना थियो । अहिलेको जस्तो खुकुलो पैण्टको जमाना त्यसबेला गइसकेको थियो । अलि पछि जिन्स पैण्ट चलन आएपछि मात्र पैण्ट लोकप्रिय भयो जस्तो लाग्छ । बल्ल खुकुलो पैण्टको जमाना अलि टिकेको छ र आजकल यो पहिरन गाउँबजार जताततै छ्प्छ्याप्ती भएको छ ।
मेरा मितज्यू कुलप्रसाद प्रसाइ जो मेरो छिमेकी पनि हुनुहुन्थ्यो वहाँलाइ दौरा सुरुवालमा नेपाली ठिटोको मोडल जस्तो लाग्दथ्यो र आजसमम पनि त्यो विम्व मेरो मानसपटलमा ताजै छ । दौरा सुरुवाल लगाएर बसेर नाच्न थालेपछि फूलको हाँगामा चरी नाचे जस्तो देखिन्थ्यो मितज्यूलाई । यी सबै अब सम्झनामा मात्र रहे यसैले लिपिवद्ध गर्न खोजेको । कारण वहाँ मेरो मितज्यू भएकाले मात्र होइन एउटा प्रतिभाशाली नृत्यकारलाई सम्झना गरेको हुँ वहाँको त्यो नृत्यकलालाई मेरो सलाम ।
म नढाँटीकन भनिरहेछु, दौरा सुरुवाल लगाएर नाच्दा वहाँलाई जत्ति सुहाएको आजसम्म मैले न त कुनै सास्कृतिक कार्यक्रम न त पर्दामा, वा काँचको शिशामा नै देखेको छु । म २०२५/२६ साततिरको कुरो गर्दैछु । “नेपालीको के राम्रो पहिरन, दौरा र सुरुवाल कोट लाएको कम्मरमा पटुकी कसेर खुकुरी भिरेको” । आहा ! म सम्झन्छु सुरिलो स्वरमा हरि संग्रौला गीत गाउँथे, शालिन भाकामा गणेशबहादुर राइ हारमुनियम बजाउनु हुन्थ्यो र फूर्तिलो पारामा विद्याराज प्रसाइले मादल घन्काउन थालेपछि त्यसबेलाको सरस्वती माद्यमिक विद्यालयको सांस्कृतिक कार्यक्रम गुञ्जयमान हुन्थ्यो ।
कुलप्रसाद प्रसाइ उमेरको हिसावले मभन्दा केही जेठो भए पनि धनमाया (इन्दिरा) दिदीले मीत लाउनु पर्छ भनेर हामीलाई खै किन हो उक्साउनु भयो र हामीबीच टोपी साटासाट गराउँदै एकदिन तखतीघरको पुराणमा मीत लगाइ दिनु भयो । त्यसबेला दुइचार प्याकेट रातो मीठाइ बोकेर गाउँ डुल्दै गाउँलेहरूलाई मीठाइ पनि खुवायौं । तर त्यसबेला मीत लाएपछि नजिक होइन्छ होला भनेको त झन झन टाढा टाढा भए जस्तो पो भयो । जेसुकै बोल्न पनि नहुने, जिस्कन पनि नहुने । भेटे पछि ढोग्नु पर्ने । ढोग्नु पर्ला भनेर कहिलेकाहि टाढैबाट तर्कने पनि भइएको थियो ।
आज मीत लगाएको लगभग चालीस वर्षभयो । पाँचवर्षअघि होला म विराटनगरमा अफिसमा बसिरहेको थिएँ । मीतज्यू अचानक आउनु भयो । हामी गला लाग्यौ । त्यसबेला मेरा खुशीका आँशु झरेका थिए । फेरि त्यहाँदेखि आजसम्म भेट भएको पनि छैन । तीस वर्षछि पछिल्लो भेट भएको थियो विराटनगरमा । बा कतै फेरि त्यत्तिकै अन्तरालमा मात्र पो भेट हुने हो कि भनेर कहिलेकाहि म भावुक हुन्छु, यो तस्वीर हेरेर ।
त्यसबेला अर्थात् २५/३० सालतिर हाम्रो पहिरन दौरा सुरुवाल वा कमिज सुरुवाल हुने गर्दथ्यो । मलाई पनि दौरा सुरुवाल नै खूब मन पर्दथ्यो । किनभने यो कुनै पनि खेल खेल्नलाई, काम गर्नलाई सजिलो हुन्छ । पैण्ट लगाएर खेल्दा धेरैचोटी पेण्ट फुटेर कन्तबिजोग हुने गर्दथ्यो । मधेश झरेर आउनेले एकदुइ दिन पैण्ट लगाउँथे र सबैका आँखाका तारा बन्दथे । पहाडको उकालीओरालीले टाइट पेण्ट फुट्न थालेपछि दौरा सुरुवाल नै लगाइन्थ्यो । यसो सम्झन्छु त्यसबेला टाइट पैण्टको जमाना थियो । अहिलेको जस्तो खुकुलो पैण्टको जमाना त्यसबेला गइसकेको थियो । अलि पछि जिन्स पैण्ट चलन आएपछि मात्र पैण्ट लोकप्रिय भयो जस्तो लाग्छ । बल्ल खुकुलो पैण्टको जमाना अलि टिकेको छ र आजकल यो पहिरन गाउँबजार जताततै छ्प्छ्याप्ती भएको छ ।
मेरा मितज्यू कुलप्रसाद प्रसाइ जो मेरो छिमेकी पनि हुनुहुन्थ्यो वहाँलाइ दौरा सुरुवालमा नेपाली ठिटोको मोडल जस्तो लाग्दथ्यो र आजसमम पनि त्यो विम्व मेरो मानसपटलमा ताजै छ । दौरा सुरुवाल लगाएर बसेर नाच्न थालेपछि फूलको हाँगामा चरी नाचे जस्तो देखिन्थ्यो मितज्यूलाई । यी सबै अब सम्झनामा मात्र रहे यसैले लिपिवद्ध गर्न खोजेको । कारण वहाँ मेरो मितज्यू भएकाले मात्र होइन एउटा प्रतिभाशाली नृत्यकारलाई सम्झना गरेको हुँ वहाँको त्यो नृत्यकलालाई मेरो सलाम ।
म नढाँटीकन भनिरहेछु, दौरा सुरुवाल लगाएर नाच्दा वहाँलाई जत्ति सुहाएको आजसम्म मैले न त कुनै सास्कृतिक कार्यक्रम न त पर्दामा, वा काँचको शिशामा नै देखेको छु । म २०२५/२६ साततिरको कुरो गर्दैछु । “नेपालीको के राम्रो पहिरन, दौरा र सुरुवाल कोट लाएको कम्मरमा पटुकी कसेर खुकुरी भिरेको” । आहा ! म सम्झन्छु सुरिलो स्वरमा हरि संग्रौला गीत गाउँथे, शालिन भाकामा गणेशबहादुर राइ हारमुनियम बजाउनु हुन्थ्यो र फूर्तिलो पारामा विद्याराज प्रसाइले मादल घन्काउन थालेपछि त्यसबेलाको सरस्वती माद्यमिक विद्यालयको सांस्कृतिक कार्यक्रम गुञ्जयमान हुन्थ्यो ।
कुलप्रसाद प्रसाइ उमेरको हिसावले मभन्दा केही जेठो भए पनि धनमाया (इन्दिरा) दिदीले मीत लाउनु पर्छ भनेर हामीलाई खै किन हो उक्साउनु भयो र हामीबीच टोपी साटासाट गराउँदै एकदिन तखतीघरको पुराणमा मीत लगाइ दिनु भयो । त्यसबेला दुइचार प्याकेट रातो मीठाइ बोकेर गाउँ डुल्दै गाउँलेहरूलाई मीठाइ पनि खुवायौं । तर त्यसबेला मीत लाएपछि नजिक होइन्छ होला भनेको त झन झन टाढा टाढा भए जस्तो पो भयो । जेसुकै बोल्न पनि नहुने, जिस्कन पनि नहुने । भेटे पछि ढोग्नु पर्ने । ढोग्नु पर्ला भनेर कहिलेकाहि टाढैबाट तर्कने पनि भइएको थियो ।
आज मीत लगाएको लगभग चालीस वर्षभयो । पाँचवर्षअघि होला म विराटनगरमा अफिसमा बसिरहेको थिएँ । मीतज्यू अचानक आउनु भयो । हामी गला लाग्यौ । त्यसबेला मेरा खुशीका आँशु झरेका थिए । फेरि त्यहाँदेखि आजसम्म भेट भएको पनि छैन । तीस वर्षछि पछिल्लो भेट भएको थियो विराटनगरमा । बा कतै फेरि त्यत्तिकै अन्तरालमा मात्र पो भेट हुने हो कि भनेर कहिलेकाहि म भावुक हुन्छु, यो तस्वीर हेरेर ।
Dr. Nawa Raj
Dr. Nawa Raj Subba is a public health specialist who has more than three and a half decades of experience working in public healthcare management at the Ministry of Health and Population in Nepal. In the spirit of public-private partnerships to expand access to health care in rural communities in Eastern Nepal, he played a vital role in leading operational research. He has also independently researched public health and intercultural psychology in Nepal. He published his works in books and journals. Nepali literature, culture, and music recognized him as an author. He has written artistic and cultural texts and CDs. His work has been acknowledged and appreciated by civil society, the government of Nepal, and abroad. He is now involved in Public Health and Intercultural Psychology studies in Nepal.