कोशी बराहक्षेत्र साँबा लिम्बूको मुन्धुमी तुङदुङ्गे देवस्थल
डा. नवराज सुब्बा
तुङदुङ्गे साम्माङ (देव) ‘लोक्वादो साम्बादो माङ’ वराहदेव कौकहदेव देवताका कान्छापुत्र हुन् । तुङदुङ्गे मुन्धुममा यिनै तुङदुङ्गे देवले आफ्ना पिता लोक्वादो साम्बादो माङसित अंश र शक्तिका लागि आशिर्वाद मागेका छन् । आफ्ना दाजुहरुले पिताबाट आशिर्वाद पाएर ओरालो लागिसकेकाले आफू अरुणक्षेत्रमा बीउबीजन बाँडि आउँदा केही ढिला भएकाले आफूले समेत पिताबाट आशिर्वाद याचना गर्दछन् । तुङदुङ्गे देवले कोशीबराह क्षेत्रदेखि क्रमसः धनकुटा, पाँचथर, तेह्रथूम, संखुवासभा र ताप्लेजुङ जिल्लाका विभिन्न भूभाग वा थूमको यात्रा विवरणकासाथ मुन्धुम अघि बढ्दछ । मुन्धुमबाट साँबाहरुका पुर्खा ताप्लेजुङ साँबामा पुग्नअघि माथि उल्लेखित विभिन्न क्षेत्रहरु पार गर्दै आइपुगेको थाहा हुन्छ । साँबा वंशले अनिवार्य रुपमा मान्ने आफ्ना एक आराध्य देव तुङदुङ्गे पुर्खाको आशिर्वाद माग्ने क्रममा कोशी वराहक्षेत्र पुग्न विभिन्न स्थलहरुको नाम पुकार्दै तुङदुङ्गे मुन्धुमको माध्यममार्फत् आफू पुगेको ठान्दछन् ।
लिम्बूका अनेक थर, उपथर छन् । लिम्बू मध्ये साँबाको कूलदेवता तुङदुङ्गे देवता हो । साँबाको छोरीचेलीमार्फत् विस्तारित भई अन्य थरका लिम्बूमा पनि यो देवताको पूजा गर्ने चलन छ । तुङदुङ्गे देवता रक्षक र भक्षक दुवै शक्ति भएका देवता मानिन्छन् । तुङदुङ्गे विराट स्वरुपका, निराकार र अत्यन्त शक्तिशाली देवता भएको मुन्धुमले बताउँछ । उनी पहाड, पर्वत, डाँडाकाँडा, नदीनालामा डुलिहिड्ने र असल मानिसलाई मित्र बनाइ खराब मानिस विनाश गर्ने देवताका रुपमा पूजिन्छन् । उनी डुलिहिड्ने क्रममा बाटामा भेटिएका फागो, चङबाङ, थोप्रा, थल्लङहरुले उनलाई वास्ता गरेनन् तर मिक्केन्दाङ साँबाले उनलाई सेवा गरे । फाङफङदेक्मा भन्ने स्थानमा तुङदुङ्गे देवतालाई भक्तिभाव गर्दै आराधना गर्न उनीहरुले पूजास्थल निर्माण गरे (तुम्बाहाङ, २०६८) । यसरी समस्त साँबाहरुले तुङदुङ्गे देवताको शक्ति र प्रभावलाई आत्मसात गर्दै उनको पूजाआजा गर्न आरम्भ गरे ।