Essays by Nawa Raj Subba
मनको मझेरी- निबन्धसंग्रह
लेखक- नवराज सुब्बा
प्रकाशित मिति- २०६४ साल – वाणी प्रकाशन विराटनगर ।
Book Download
यस निबन्धसंग्रहभित्र जम्मा २० वटा निबन्ध संग्रहित छन् ।
१ नयाँ नेपालको चित्र
२ तस्वीरमा पोखिएका कविताहरू
३ श्रद्धाञ्जलि एउटी लिम्बूनीलाई
४ आमाका रूपहरू
५ तरकारी बेच्ने महिला
६ हाक्पारे सङ्गीत
७ गीतसङ्गीत भित्र देश र जीवन खोज्दै
८ जन्तरेसरको टक्करी ट्वाक
९ ती एक जोडी परेवा
१० धन्यबाद धराबासी
११ जदौ दाहाल यज्ञनिधि
१२ साहित्यकार इमान्दार हुन्छ
१३ स्रष्टाप्रति समाजको अपेक्षा
१४ टेलिफोन र थुतुनो
१५ पशुप्रति मानव सम्वेदनशीलता
१६ पुस्तकालय
१७ बैंकक शहरमा कोइलीको स्वर
१८ भेगाइको अनुभूति र प्राप्ति
१९ सम्झनाको तरेलीमा प्रधानबा
२० तालु ।
माथिका निबन्धहरू मध्ये पाठकद्वारा रुचाइएको एउटा निबन्ध नमूनास्वरुप प्रस्तुत छ ।
श्रद्धाञ्जली एउटी लिम्बूनीलाई
– नवराज सुब्बा
ठूला मान्छेले मर्नअघि मान-भाउ र मरेपछि पनि श्रद्धाञ्जलि पाउछन् । सन्तानले आफ्ना पितृको श्राद्ध गर्दछन् । तर एउटी सामान्य महिला अझ मापाकी लिम्बूनी जसको कुनै सन्तान आज यो भौतिक संसारमा छैनन् यस्ती महिलालाई आज कमसेकम सम्झने सम्म मानिस पनि खोइ छैन जस्तो लाग्छ । यसैले मानवीय नाताले अघि सरेर म उनलाई श्रद्धाञ्जलि दिन खोज्दैछु- थोरबहुत जीवनी कोट्याउदै ।
एउटी साइलीबूढी वा लिम्बूनीबूढी थिएन् ताप्लेजुङ हाङपाङ हाइस्कुलको खेलमैदानै मुन्तिर । त्यसबेला म उनलाई श्रद्धा भन्दा पनि डरपूर्वक साइलीबजू भन्दथें । उनी हामीजस्ता स्कुले विद्यार्थीका खलनायिका बनेर सधै विद्यार्थीलाई पीडा दिने गर्दथिन् । खेल्दाखेल्दै भकुण्डो मैदानबाट तल उनको बारीमा खस्यो भने हाम्रो मुटु ढुक्ढुक् हुनेगर्दथ्यो । बुझनुपर्दथ्यो साइलीबजूको हसियाले अब भकुण्डो प्वाल पर्यो । कि त बुझनुपर्दथ्यो बूढीले टिपेर घरमा लगेर लुकाइन् । भकुण्डो माग्न गए चल्ला हुर्काउने पोथी कुखुरीले कसैलाई खेदाए झैं हातमा हसिया उझयाउदै विद्यार्थीलाई गुटुटु लखेट्थिन् । त्यसबेला विद्यार्थीको भागाभाग हुनेगर्दथ्यो । यस्तै त्रासबीच पनि हामी प्रायः दिनहु फुटबल खेल्नेगर्दथ्यौं । हाम्रो विद्यालयका दुइटा खेलमैदान थिए । एउटा ठूलो र अर्को सानो मैदान । ठूलो मैदानमा हामी केटाकेटीले त्यत्ति खेल्नै नपाइने । त्यसैले सानो मैदानमा गएर खेल्नुपर्दथ्यो जहाँबाट भकुण्डो सिधै बूढीको बारीमा खस्ने गर्दथ्यो । उसबेला लाग्दथ्यो ती महिला कत्ति शक्तिशाली कत्ति निर्दयी कत्ति छुच्ची तर आज त्यसवेलाकी त्यस्ती क्रूर ब्यक्तिको पीडा, मनोविज्ञान म बल्ल बुझदैछु । बुझनखोज्दैछु वास्तवमा जिउनलाई मानिस बेलाबेला कति कठोर बन्नु पर्दोरहेछ । फूलमा पलाएका काढाको अर्थ पनि बुझ्दैछु र श्रद्घाञ्जलि स्वरुप केही शब्द कोर्दैछु ।
एकदिन हाङपाङ हाइस्कुलको ठूलोमैदानमा विद्यार्थीबीच फुटवल म्याच हुदैथ्यो । खेल मैदानको बार नाघेर भकुण्डो गयो सिधै बारीमा- बूढीले भकुण्डोलाई हसियाले ठुगिदिइन् । भकुण्डो प्वाल पर्यो र हावा गयो- फुसुस्स । विद्यार्थी आवेसमा आए र उनको कोदोबारी उफ्रीउफ्री माडिदिए । कोदोबारी सोत्तर भयो । ठूलो बादविवाद र घम्साघम्सी भयो । त्यत्रा विद्यार्थीको प्रतिकार तिनै साइलीबजू एक्लैले गरिन् । कसैले पनि उनलाई छुन आँट गरेन केवल बारी माडमूड गरेर बिजय हासिल गरेको मूडमा विद्यार्थी फर्किए । त्यत्रो क्षति उनले त्यत्तिकै खपिन् । उनी यस रूपमा बिद्यार्थी, शिक्षकका लागि एकप्रकारकी खलनायिका नै थिइन् ।
तर म भने बूढीको दुइ रूप देख्दथें । हाम्रो घर र उनको घर तल्लो घर र माथिल्लो घर अर्थात छिमेकी थियौं हामी । उनी मसंग लिम्बू भाषामा कुरा गर्न खोज्थिन् म बुझदथें तर फर्काउन लजाउथें । नेपाली भाषामैं छोटो प्रत्यत्तर दिएर उम्कन्थें । उता बिद्यार्थीसित त्यत्ति कठोर तर छरछिमेकसंगको दैनिक व्यवहारमा उनी सरल र नरम् स्वभावकी थिइन् । मलाई थाहा भए देखि नै उनका छोराछोरी कोही थिएनन् । न श्रीमान थिए । घरमा निर्धक्क एक्लै बस्थिन् उनको कोही थिएन । विवाह नै नगरी बसेकी बूढीकन्या थिइन् उनी ।
साइलीबजू दशैंको बेलामा मेरी आमालाई खान बोलाउथिन् । म पनि आमाको पछ्यौरामा झुण्डिन्दै उनको घर जान्थें । उनी याङ्गबेन अर्थात लेकमा रूखमा फल्ने एकप्रकारको झयाउलाई रागाको रक्तीमा पकाएको परिकार र कोदोको जाडले आमालाई सत्कार गर्दथिन् । र मलाई पनि सानो बोटुकोमा याङ्गबेन र कासको लोहोटामा पानी दिन्थिन् । याङ्गबेन मलाई साह्रै मीठो लाग्दथ्यो । पीरो पखाल्न म पानी पिउथें । कहिले काही दुम्से कुखराको प्वाखको अचार खुवाउँथिन । पीरो तर स्वादिलो हुन्थ्यो त्यो पनि म पानीसित मजाले खाइदिन्थें । यस्तो परिकार चार्डपर्वमा मात्र हुन्थ्यो । आमासंग अरुबेला जादा चाहि छ्यापीफलको अचार, कहिले दुङ्गदुङ्गे पातको अचार, कहिले रामभेंडाको काचै पिसेको अचार बनाउथिन् । म आमाको छेउमा बसेर सुटुक्क आमाको अचार अलिअलि चाट्थें मलाई त्यसबेला पिरो पिरो मीठो मीठो लाग्दथ्यो । म त्यसबेला सायद पाच छ वर्षको थिए होला । आज चालिस वर्षपछिसम्म पनि त्यो याङ्गबेन, छ्रयाप्पी, दुङ्गदुङ्गे र रामभेंडाको अचारका स्वाद जीब्रोमा अझै टासिएको छ । आजकल मैले कतै याङ्गबेन, दुङ्गदुङ्गेको साग देखें भने उनकै झल्झल्ती याद आउछ । यत्ति मात्र होइन, कतै घिरौला र कुभिण्डो देखें भने पनि तिनै साइलीबजूको याद आउछ । उनी बाख्राको कटेराको छानाभरि घिरौंला र कुभिण्डो फलाउथिन् । म उनको आगनको बाटो भएर हिड्दा दिनदिनै त्यो फुलेको फलेको बढेको पाकेको हर्दै हिड्थें ।
हेर्दै मापाकी साइलीबजूसित बोल्न भने म हत्तपत्त सक्तिनथें निकै ठूलो भइञ्जेलसम्म पनि । काठमाडौमा चिकित्साशास्त्रको प्रमाणपत्रतह सकेर म मेरो गाउको हेल्थपोष्टमा इञ्चार्जको रुपमा बि.स.२०३७ सालमा खटिएर आए । त्यत्तिबेला साइलीबजू निकै बूढी भइन् । एकदिन घरको फलैंचामा बसेर आमासंग गफ गर्दै थिइन् । नरम श्वरमा उनले मलाई भनिन् “नवराज यो चिलाउने घाउको औषधी छ भने मलाइ दे न !” भन्दै उनको टाउकोमा आएको घाउ देखाइन् । मैले हेरें टिनिया केपिटिस अर्थात टाउकाको दाद रहेछ । मैले स्वास्थ्य चौकीमा भएको औषधी ल्याइदिए । त्यसले केही जाती भयो । पछि २०४० सालदेखि म सरुवा भएर अन्यत्र जिल्लातिर लागें । पछि घर आउदा एकदिन थाहा पाए उनको मृत्यु भएछ । बडो कष्टपूर्वक मृत्यु भएछ । थाहा पाएर मलाई सारै नरमाइलो लाग्यो । देख्छु, विद्यालय र खेलमैदान अन्यत्र सारिएको छ । हामीले उहीले खेल्ने मैदान पनि सून्य छ । तल साइलीबजूको घर एक्लै छक्कपर्दै ठिङ्ग उभिएको छ यता म जस्तै । ढोका बन्द छ ताला लागेको छ घरमा । फुटवल खेल्ने विद्यार्थी पनि कोही छैनन् । कस्तो बिडम्बना साइलीबजू जब बितिन् खेलमैदान पनि अन्यत्रै सरेछ विद्यार्थी पनि उतै गएछन् । बाचुञ्जेल विद्यार्थीसित पौंठेजोरी खेल्नुपर्ने नियति रहेछ कठै साइलीबजूको ।
जे होस्, यस्ती दृढ महिला मैले कमै देखेको छु । आफ्नो इच्छा र आदर्शमा सधैं अटल अविचलित महिला जसको बाचुञ्जेल त कोही थिएन नै । मरेपछि पनि उनलाई खै कसले सम्झला र कसैले सम्झे पनि त्यसबेला उनको कोदोबारी माड्ने उही विद्यार्थी जो आज म जस्तै कता कता छरिएका होलान् । तिनले कदाचित् सम्झे पनि एउटी खलपात्रको रुपमा मात्र उनलाई सम्झेलान् ।
तर आज मैले उनलाई एउटी संघर्षशील नायिकाको रुपमा सम्झेकोछु । यसबेला उनको फोटो सम्म छैन मसंग तैपनि उनको तसवीर मनमा साचेकोछु । मैले बाल्यकालमा खाएका ती स्वादिला परिकार निश्चय अब म कहिल्यै खान पाउने छैन । कतै कसैले दिइहाले पनि अव म स्वास्थ्यको कारण खान सक्नेछैन । सदा स्वाद र उनको याद मलाई एकसाथ आइरहनेछ । एउटी दृढनिश्चयी व्यक्तिका रूपमा बाँच्न सफल नायिकालाई म सदा श्रद्धा गर्नेछु । खुशीसाथ जीवनभर एक्लै बाच्ने अनि एक्लै मर्ने स्वर्गीय साइलीबजू अर्थात् मापाकी तर मनकारी लिम्बूनीलाई मेरो भावपूर्ण श्रद्धाञ्जलि । अस्तु ।
Essays by Nawa Raj Subba
मनको मझेरी- निबन्धसंग्रह
लेखक- नवराज सुब्बा
प्रकाशित मिति- २०६४ साल – वाणी प्रकाशन विराटनगर ।
Book Download
यस निबन्धसंग्रहभित्र जम्मा २० वटा निबन्ध संग्रहित छन् ।
१ नयाँ नेपालको चित्र
२ तस्वीरमा पोखिएका कविताहरू
३ श्रद्धाञ्जलि एउटी लिम्बूनीलाई
४ आमाका रूपहरू
५ तरकारी बेच्ने महिला
६ हाक्पारे सङ्गीत
७ गीतसङ्गीत भित्र देश र जीवन खोज्दै
८ जन्तरेसरको टक्करी ट्वाक
९ ती एक जोडी परेवा
१० धन्यबाद धराबासी
११ जदौ दाहाल यज्ञनिधि
१२ साहित्यकार इमान्दार हुन्छ
१३ स्रष्टाप्रति समाजको अपेक्षा
१४ टेलिफोन र थुतुनो
१५ पशुप्रति मानव सम्वेदनशीलता
१६ पुस्तकालय
१७ बैंकक शहरमा कोइलीको स्वर
१८ भेगाइको अनुभूति र प्राप्ति
१९ सम्झनाको तरेलीमा प्रधानबा
२० तालु ।
माथिका निबन्धहरू मध्ये पाठकद्वारा रुचाइएको एउटा निबन्ध नमूनास्वरुप प्रस्तुत छ ।
श्रद्धाञ्जली एउटी लिम्बूनीलाई
– नवराज सुब्बा
ठूला मान्छेले मर्नअघि मान-भाउ र मरेपछि पनि श्रद्धाञ्जलि पाउछन् । सन्तानले आफ्ना पितृको श्राद्ध गर्दछन् । तर एउटी सामान्य महिला अझ मापाकी लिम्बूनी जसको कुनै सन्तान आज यो भौतिक संसारमा छैनन् यस्ती महिलालाई आज कमसेकम सम्झने सम्म मानिस पनि खोइ छैन जस्तो लाग्छ । यसैले मानवीय नाताले अघि सरेर म उनलाई श्रद्धाञ्जलि दिन खोज्दैछु- थोरबहुत जीवनी कोट्याउदै ।
एउटी साइलीबूढी वा लिम्बूनीबूढी थिएन् ताप्लेजुङ हाङपाङ हाइस्कुलको खेलमैदानै मुन्तिर । त्यसबेला म उनलाई श्रद्धा भन्दा पनि डरपूर्वक साइलीबजू भन्दथें । उनी हामीजस्ता स्कुले विद्यार्थीका खलनायिका बनेर सधै विद्यार्थीलाई पीडा दिने गर्दथिन् । खेल्दाखेल्दै भकुण्डो मैदानबाट तल उनको बारीमा खस्यो भने हाम्रो मुटु ढुक्ढुक् हुनेगर्दथ्यो । बुझनुपर्दथ्यो साइलीबजूको हसियाले अब भकुण्डो प्वाल पर्यो । कि त बुझनुपर्दथ्यो बूढीले टिपेर घरमा लगेर लुकाइन् । भकुण्डो माग्न गए चल्ला हुर्काउने पोथी कुखुरीले कसैलाई खेदाए झैं हातमा हसिया उझयाउदै विद्यार्थीलाई गुटुटु लखेट्थिन् । त्यसबेला विद्यार्थीको भागाभाग हुनेगर्दथ्यो । यस्तै त्रासबीच पनि हामी प्रायः दिनहु फुटबल खेल्नेगर्दथ्यौं । हाम्रो विद्यालयका दुइटा खेलमैदान थिए । एउटा ठूलो र अर्को सानो मैदान । ठूलो मैदानमा हामी केटाकेटीले त्यत्ति खेल्नै नपाइने । त्यसैले सानो मैदानमा गएर खेल्नुपर्दथ्यो जहाँबाट भकुण्डो सिधै बूढीको बारीमा खस्ने गर्दथ्यो । उसबेला लाग्दथ्यो ती महिला कत्ति शक्तिशाली कत्ति निर्दयी कत्ति छुच्ची तर आज त्यसवेलाकी त्यस्ती क्रूर ब्यक्तिको पीडा, मनोविज्ञान म बल्ल बुझदैछु । बुझनखोज्दैछु वास्तवमा जिउनलाई मानिस बेलाबेला कति कठोर बन्नु पर्दोरहेछ । फूलमा पलाएका काढाको अर्थ पनि बुझ्दैछु र श्रद्घाञ्जलि स्वरुप केही शब्द कोर्दैछु ।
एकदिन हाङपाङ हाइस्कुलको ठूलोमैदानमा विद्यार्थीबीच फुटवल म्याच हुदैथ्यो । खेल मैदानको बार नाघेर भकुण्डो गयो सिधै बारीमा- बूढीले भकुण्डोलाई हसियाले ठुगिदिइन् । भकुण्डो प्वाल पर्यो र हावा गयो- फुसुस्स । विद्यार्थी आवेसमा आए र उनको कोदोबारी उफ्रीउफ्री माडिदिए । कोदोबारी सोत्तर भयो । ठूलो बादविवाद र घम्साघम्सी भयो । त्यत्रा विद्यार्थीको प्रतिकार तिनै साइलीबजू एक्लैले गरिन् । कसैले पनि उनलाई छुन आँट गरेन केवल बारी माडमूड गरेर बिजय हासिल गरेको मूडमा विद्यार्थी फर्किए । त्यत्रो क्षति उनले त्यत्तिकै खपिन् । उनी यस रूपमा बिद्यार्थी, शिक्षकका लागि एकप्रकारकी खलनायिका नै थिइन् ।
तर म भने बूढीको दुइ रूप देख्दथें । हाम्रो घर र उनको घर तल्लो घर र माथिल्लो घर अर्थात छिमेकी थियौं हामी । उनी मसंग लिम्बू भाषामा कुरा गर्न खोज्थिन् म बुझदथें तर फर्काउन लजाउथें । नेपाली भाषामैं छोटो प्रत्यत्तर दिएर उम्कन्थें । उता बिद्यार्थीसित त्यत्ति कठोर तर छरछिमेकसंगको दैनिक व्यवहारमा उनी सरल र नरम् स्वभावकी थिइन् । मलाई थाहा भए देखि नै उनका छोराछोरी कोही थिएनन् । न श्रीमान थिए । घरमा निर्धक्क एक्लै बस्थिन् उनको कोही थिएन । विवाह नै नगरी बसेकी बूढीकन्या थिइन् उनी ।
साइलीबजू दशैंको बेलामा मेरी आमालाई खान बोलाउथिन् । म पनि आमाको पछ्यौरामा झुण्डिन्दै उनको घर जान्थें । उनी याङ्गबेन अर्थात लेकमा रूखमा फल्ने एकप्रकारको झयाउलाई रागाको रक्तीमा पकाएको परिकार र कोदोको जाडले आमालाई सत्कार गर्दथिन् । र मलाई पनि सानो बोटुकोमा याङ्गबेन र कासको लोहोटामा पानी दिन्थिन् । याङ्गबेन मलाई साह्रै मीठो लाग्दथ्यो । पीरो पखाल्न म पानी पिउथें । कहिले काही दुम्से कुखराको प्वाखको अचार खुवाउँथिन । पीरो तर स्वादिलो हुन्थ्यो त्यो पनि म पानीसित मजाले खाइदिन्थें । यस्तो परिकार चार्डपर्वमा मात्र हुन्थ्यो । आमासंग अरुबेला जादा चाहि छ्यापीफलको अचार, कहिले दुङ्गदुङ्गे पातको अचार, कहिले रामभेंडाको काचै पिसेको अचार बनाउथिन् । म आमाको छेउमा बसेर सुटुक्क आमाको अचार अलिअलि चाट्थें मलाई त्यसबेला पिरो पिरो मीठो मीठो लाग्दथ्यो । म त्यसबेला सायद पाच छ वर्षको थिए होला । आज चालिस वर्षपछिसम्म पनि त्यो याङ्गबेन, छ्रयाप्पी, दुङ्गदुङ्गे र रामभेंडाको अचारका स्वाद जीब्रोमा अझै टासिएको छ । आजकल मैले कतै याङ्गबेन, दुङ्गदुङ्गेको साग देखें भने उनकै झल्झल्ती याद आउछ । यत्ति मात्र होइन, कतै घिरौला र कुभिण्डो देखें भने पनि तिनै साइलीबजूको याद आउछ । उनी बाख्राको कटेराको छानाभरि घिरौंला र कुभिण्डो फलाउथिन् । म उनको आगनको बाटो भएर हिड्दा दिनदिनै त्यो फुलेको फलेको बढेको पाकेको हर्दै हिड्थें ।
हेर्दै मापाकी साइलीबजूसित बोल्न भने म हत्तपत्त सक्तिनथें निकै ठूलो भइञ्जेलसम्म पनि । काठमाडौमा चिकित्साशास्त्रको प्रमाणपत्रतह सकेर म मेरो गाउको हेल्थपोष्टमा इञ्चार्जको रुपमा बि.स.२०३७ सालमा खटिएर आए । त्यत्तिबेला साइलीबजू निकै बूढी भइन् । एकदिन घरको फलैंचामा बसेर आमासंग गफ गर्दै थिइन् । नरम श्वरमा उनले मलाई भनिन् “नवराज यो चिलाउने घाउको औषधी छ भने मलाइ दे न !” भन्दै उनको टाउकोमा आएको घाउ देखाइन् । मैले हेरें टिनिया केपिटिस अर्थात टाउकाको दाद रहेछ । मैले स्वास्थ्य चौकीमा भएको औषधी ल्याइदिए । त्यसले केही जाती भयो । पछि २०४० सालदेखि म सरुवा भएर अन्यत्र जिल्लातिर लागें । पछि घर आउदा एकदिन थाहा पाए उनको मृत्यु भएछ । बडो कष्टपूर्वक मृत्यु भएछ । थाहा पाएर मलाई सारै नरमाइलो लाग्यो । देख्छु, विद्यालय र खेलमैदान अन्यत्र सारिएको छ । हामीले उहीले खेल्ने मैदान पनि सून्य छ । तल साइलीबजूको घर एक्लै छक्कपर्दै ठिङ्ग उभिएको छ यता म जस्तै । ढोका बन्द छ ताला लागेको छ घरमा । फुटवल खेल्ने विद्यार्थी पनि कोही छैनन् । कस्तो बिडम्बना साइलीबजू जब बितिन् खेलमैदान पनि अन्यत्रै सरेछ विद्यार्थी पनि उतै गएछन् । बाचुञ्जेल विद्यार्थीसित पौंठेजोरी खेल्नुपर्ने नियति रहेछ कठै साइलीबजूको ।
जे होस्, यस्ती दृढ महिला मैले कमै देखेको छु । आफ्नो इच्छा र आदर्शमा सधैं अटल अविचलित महिला जसको बाचुञ्जेल त कोही थिएन नै । मरेपछि पनि उनलाई खै कसले सम्झला र कसैले सम्झे पनि त्यसबेला उनको कोदोबारी माड्ने उही विद्यार्थी जो आज म जस्तै कता कता छरिएका होलान् । तिनले कदाचित् सम्झे पनि एउटी खलपात्रको रुपमा मात्र उनलाई सम्झेलान् ।
तर आज मैले उनलाई एउटी संघर्षशील नायिकाको रुपमा सम्झेकोछु । यसबेला उनको फोटो सम्म छैन मसंग तैपनि उनको तसवीर मनमा साचेकोछु । मैले बाल्यकालमा खाएका ती स्वादिला परिकार निश्चय अब म कहिल्यै खान पाउने छैन । कतै कसैले दिइहाले पनि अव म स्वास्थ्यको कारण खान सक्नेछैन । सदा स्वाद र उनको याद मलाई एकसाथ आइरहनेछ । एउटी दृढनिश्चयी व्यक्तिका रूपमा बाँच्न सफल नायिकालाई म सदा श्रद्धा गर्नेछु । खुशीसाथ जीवनभर एक्लै बाच्ने अनि एक्लै मर्ने स्वर्गीय साइलीबजू अर्थात् मापाकी तर मनकारी लिम्बूनीलाई मेरो भावपूर्ण श्रद्धाञ्जलि । अस्तु ।
Dr. Nawa Raj
Dr. Nawa Raj Subba is a public health specialist who has more than three and a half decades of experience working in public healthcare management at the Ministry of Health and Population in Nepal. In the spirit of public-private partnerships to expand access to health care in rural communities in Eastern Nepal, he played a vital role in leading operational research. He has also independently researched public health and intercultural psychology in Nepal. He published his works in books and journals. Nepali literature, culture, and music recognized him as an author. He has written artistic and cultural texts and CDs. His work has been acknowledged and appreciated by civil society, the government of Nepal, and abroad. He is now involved in Public Health and Intercultural Psychology studies in Nepal.