डा. गोविन्दराज भट्टराई
प्रमिथस महाकाव्यको आरम्भमा महाकविले पुकारेका छन्— हे युनानी शारदे ! सर्वप्रथम त तिनी प्रत्येक मानवलाई वाणी दिन उभिएकी छन्, त्यसपछि मात्र विद्या, बुद्धि र चेतना रश्मी सल्काउनलाई । मलाई यो साइबर युग र सरस्वती जोड्न मन लागेको छ । ती हाम्रो मनोजगत्मा बिराजमान भावनात्मक सरस्वतीले यो साइबर युगमा कस्तो स्थान ग्रहण गर्दै छिन् हेर्न मन लागेको छ र एकैचोटि नेपाली साहित्यका डटकमहरू सम्झिन थाल्छु । त्यससँग जोडिएका नेपाली साहित्यघर डटकम, आईएनएलएस ओआरजी सम्झिन पुग्छु । सरस्वतीले दैनिक सञ्चारमा प्रयुक्त बेग्लै वाणी स्विकार्न थालिन् होलाजस्तो लाग्छ, किनकि हामीले ती नवीन शब्द र डिजिटल संकेतले उनीसित संवाद गर्दै छौँ । यी संस्था मिलेर श्रीपञ्चमीको दिनमा अनलाइन विश्व वेबक्याम प्रतियोगिता गरेछन् । यो देखेर म एक वैकल्पिक धार सम्झन्छु । अनलाइन स्विच अन गर्दा पनि उनै मातालाई सम्झेँ, यो साइबरमा पनि ती पसिन् । तीन दशकयता विश्ववाङ्मयमै अनेक प्रकारका समानान्तर धारहरू पलाउँदै, विकसित हुँदै छन् । हिजो अस्तित्वमा नआएका विकल्प मार्ग छुट्टिदै छन् । नेपाली पनि यसबाट भिन्न छैन । तीमध्ये एउटा छ छेलिएको जगत् अर्थात् मार्जिनल विश्व ।
अर्को छ प्रविधिले ल्याएको समानताकारक विश्व । अझ अर्को छ— आदानप्रदान अनुवाद सम्पर्क आदिले खोलेको ज्ञानको नयाँ विश्व । यी सबैमा नेपाली जाति पसेका छन्, यसको वाङ्मय पस्तै छ । सारांश के हो भने हाम्रा प्रत्येक कर्मको विकल्प स्थापित भइसक्यो र समानान्तर मार्गहरू खुलिसके । अब एकद्वारे नीतिको अस्तित्व रहनेछैन, अब वान् वे ट्राफिक नचल्ने भइसकेको छ । साहित्य मार्गमा विभिन्न प्रकृतिका वाहन एकैसाथ चारैतिर पुग्न चारैतिर कुधेका छन् । यसबेला वीणा पुस्तकधारिणी माताको छेउमा कसरी पेन्टिअम फोर राखौँ— म सर्माएको छु । देवीदेवताले समेत वैकल्पिक धार रोज्नुपर्ने दिन आएजस्तो । म अलिक छक्क पर्छु । एउटै राष्ट्रभित्र एउटै साहित्यमा लेख्ता पनि उही भाषाको प्रयोग गर्दा पनि विविधतापूर्ण सिर्जना आउँछन् । प्रत्येक बेग्लै व्यक्तिगत क्षमता, आकाङ्क्षा र मनोदशा बोकेर, प्रत्येकको सिर्जनाभित्र अलिकति व्यक्ति, केही वर्ग, केही जातजाति, केही धर्म र अन्य आस्थाहरूको पुञ्ज बोकेर । त्यसकारण यतिखेर यो विविधस्वरूपको साहित्यभित्र मल्टिकलर दृश्यहरू भरिएर आउने हुँदा अर्थ दिन मुस्किल भएझैँ लाग्छ । हाम्रा पूर्वनिर्धारित मूल्याङ्कन ढाँचामा त्यो नअट्ने हुन्छ— अर्कातिर हामी चाहन्छौँ त्यसलाई परम्पराले नै हेरौँ, जुन कुरा असम्भव हुँदै गएको छ । यतिखेर मेरो मन विद्युतीय साहित्यतिर उड्दै छ । परम्परित लेखन प्रकाशनको वितरणको माध्यमलाई तहसनहस पार्दै बिजुली उठेको छ । कृष्ण बजगाईंले बेल्जियममा बसेर नेपाली साहित्यका अनेक स्रष्टासँग समकालिक एवम् समस्थानिकजस्तो भई गरेको ‘डिजिटलवार्ता’ मा काम गरिरहेको बेला टाइमस्पेस मेटिएको जस्तो भएको छ । यो बेला कति कुरा अविश्वसनीय लाग्छन् । तर यथार्थ यस्तै छ । एक दशक भर्खर नाघ्यो तर विद्युतीय माध्यमले सबै पुरानोलाई छेल्दै छ । बेलाबेला मनमा भ्रम उठ्छन्— हाम्रो साध्य यही हो कि ? हाम्रो साहित्य नै यही हो कि ? तर होइन, यी झल्का केवल माध्यम हुन् । साहित्य होइन केवल निर्जीव अक्षर र ती ओसारपसारका जादूहरू । हालै प्रवासी नेपाली साहित्य समाज, ब्रुनाई-बेलायतले श्रीपञ्चमीको दिनलाई डेडलाइन दिएर नेपाली गजल प्रतियोगिताको लागि आह्वान गरेको थियो । यो पहिलो घटना होइन । यस संस्थाले गरेको यो तेस्रो वर्षको सूचना हो । पृथ्वीको कुनै अगम्य स्थानमा बसेर विश्वासदीप तिगेलाले यस्तो कर्म थालेका थिए । दिनभरि कवाज खेल्दै, बन्दुक पुछ्तै, युद्धयानमा उड्दै, बुट्यानमा लुक्तै रातको समय उनी यन्त्रमा पस्थे । यो साधनको सुगमताले नेपाली साहित्यप्रति उठेको त्यागको र सेवाको अदम्य उत्साहले उनले संसार जोड्ने कलाको विकास गरे त्यसरी जोडिरहेका छन् । उनले अघिल्ला दुई वर्ष लगातार अन्तर्राष्ट्रिय स्तरका वेबक्याम नेपाली कविता प्रतियोगिता गराए ।
बेलायतको धेरै तल फ्रान्सको पारिपट्टि फोकस्टनको डिलमा बसेर, समुद्रको चिसो हावा लाग्ने चौरी नजिकै, चिसो स्याँठ चलेको खप्तै, डरलाग्दा छाल उर्लेको हेर्दै सिगल्स कराएको सुन्दै आफ्नो कोठामा संसार आवतरण गराए । उनको सूचनाले भन्यो— विश्वव्यापी वेबक्याम प्रतियोगिता । साइटमा पसेर २०६४ सालमा त्यो पढ्थेँ तर म अनभिज्ञ थिएँ— के होला यो वेबक्याम ? कसरी होला विश्वप्रतियोगिता ? बेलायतमा उनी छन् ‘दृश्यमा आउने गरी सस्वर वाचन’ भनेका छन् । म सोचिरहेको मात्र थिएँ । केहीपछि एउटा खबर आयो— विश्ववेबक्याम प्रतियोगितामा नेपालका नवराज सुब्बा प्रथम । सबैसबै नयाँ पुस्ता उर्लेर त्यहाँ पसेको थियो । म छक्क परेँ । मलाई सबै अर्थ नखुली थियो । माधव घिमिरे, भानुभक्त पोखरेल, मोहन कोइराला, अरू कविहरू, अग्रजहरू के-कसो गर्दा होलान् । कसरी प्रविधिले एकथरीलाई निर्ममतापूर्वक मेट्न थाल्यो तिनीहरूलाई असहायझैँ एक्लै छोडेर । मेरो मनमा निकै ठूलो भय पनि उत्पन्न भयो । एकमन सम्झेँ पनि कृष्णचन्द्रसिंह प्रधान वा मदनमणि दीक्षित, ध्रुवचन्द्र गौतम वा अरू यस्ता शिखरहरूको निमित्त यसले के फरक पार्छ ? उनीहरूको उचाइ छुन पचास कम्प्युटर जोडेर लेखे पनि साइटमा कुधाए पनि सम्भव छैन । यी झल्का साहित्य होइनन् किनकि साहित्य सिर्जनाता सिर्जनाको शक्तिमा, ऊर्जामा, क्षमतामा, नवीनतामा छ, एक प्रकारको बरदानमा छ । सोच्तासोच्तै कम्प्युटर सिंगैलाई म एउटा प्रतिरोधीजस्तो देख्न थालेँ— एन्टागोनिस्ट अथवा गि्रसेली नाटकको महानायक, ठूलाठूला स्रष्टा ढाल्न उभिएको राक्षस, जो उफ्रिन्छ रोबोट झैँ । म छक्क पर्दै त्यो वर्ष बित्यो । अर्को वर्ष फेरि २०६५ को लागि सूचना प्रकाशित भयो । देखेँ— दोस्रो विश्ववेबक्याम कविता प्रतियोगिता । साइटमा पसेर घुम्दै थिएँ— त्यो वर्षका चार निर्णायकमध्ये एकमा मेरो नाम अंकित थियो । अनि एक दिन मलाई नेपाली साहित्यघर डटकमको इमेल पनि प्राप्त भयो । म अलिकति डराएँ । डर अरू ता होइन, मेरो अज्ञान खुल्ने भो भन्ने भयो । त्यसपछि कम्प्युटर पुछपाछ गरेर इन्टरनेट तैनाथ गरेर केही साथीभाइ गुहारेँ— कसरी हुन्छ वेबक्याममा विश्व कविताको ओहोरदोहोर ? एउटा ‘साइबरकल्चर’ पल्टाएर हेरेँ— वेबक्याम भनेको त्यसतो डिजिटल क्यामेरा हो जसले गतिशील र स्थिर दुवैप्रकारको दृश्यहरू त्यस्तो फम्र्याटमा खिच्न सक्छ जसलाई इन्टरनेटमा पठाउन मिल्छ । कतिकति वेबक्याम साइटले अनेकौँ सहरका सडक र अन्य दृश्यहरू पनि देखाउँछन् । अनि मैले वेबक्याम किने, त्यस्तो ल्यापटप हेरेँ देखेँ, चलाएँ र एउटा आश्चर्यको अन्त्य भयो । विश्वकविता प्रतियोगिता सम्पन्न भएपछि ती सबै कवि, सशरीर मेरोमा आइपुगे । माइक सामुन्ने उभिएर हात हल्लाउँदै उज्याला नेत्रसँग जोसले कविता भन्दै गरेका, सिनेमा हेरेजस्तो हो हुन त । कति मधुरा अलिक मलीन आवाज । संसारभरिका नेपालीले भाग लिएका ती प्रतियोगी कविता एक सय शब्दभित्रका, १७ मुलुकमा बसोबास गर्ने नेपाली नरनारी १२५ जनाका । यो व्यापकता र विशालता आश्चर्यलाग्दो हो । भौतिक उपस्थिति असम्भव भए पनि परोक्षरूपले सबै एकै ठाउँमा भेट भएको, संवाद गर्न मिल्ने छुट्टनि मिल्ने कत्रो आश्चर्य । मलाई उदेक भो । यस प्रतियोगिताले मलाई प्रविधिको नयाँ विश्वमा परिचित गरायो । नयाँ पुस्ताका लागि यस्ता कर्म सामान्य र स्वाभाविक भएका छन् । उनीहरू यस्तैले जोडिएका छन् । अघिल्लो पुस्ताका कम्प्युटर छुने र नछुनेबीचमा एउटा खाडल छ । जो यतिखेर मेट्न नसकिने छ । आखिर हाम्रो लक्ष्य ता सिर्जना नै हो तर केवल माध्यमले पनि फरक पर्न थालेको छ । सिर्जनालाई टिप्ने उठाउने माध्यम देख्ता पनि सिर्जना नै हो कि जस्तो लाग्दो रहेछ । त्यो वर्षका कविताको निर्णय भयो— पाठकले साइटमै मतदान गरेर छान्ने कत्रो निरपेक्षता । जम्मा ८५ जना प्रतियोगीमा ६२० मत ल्याएर बेलायतका गोपीकृष्ण प्रसाईँ प्रथम भए । दोस्रो र तेस्रोमा अमेरिकी साधना शर्मा र बेलायती लीलासेलिङ माबो थिए । ती कविताको विविधता, शैलीको विषयको, स्तरीयताको, माध्यमको आश्चर्य लाग्दो नै थियो । सम्झेँ भित्रभित्रै एउटा विश्वएकेडेमीको निर्माण हुँदै छ ।
सम्पूर्ण विश्वको नयाँ पुस्ता त्यही छ । प्रार्थना गरेँ, हे बाग्देवी, अब हामीलाई खरीपाटी कलम कापीबाट मुक्त गरिदेऊ । महावीर पुनहरू जन्मिसकेका छन् । हाम्रा दुर्गम गाउँका नानीहरूले पनि ल्यापटप स्क्रिनबाटै अक्षरारम्भ गरून् । त्यही अक्षरको छाया नाचेको देखून । तिमीसँग आज नयाँ भाषामा बोल्दै छौँ— इल्युमाइन अस थ्रु द साइबर वल्र्ड, ओ न्यु गडेस शारदे !
काठमाडौ, माघ २२ – २०६६, शनिवार, कान्तिपुर
डा. गोविन्दराज भट्टराई
प्रमिथस महाकाव्यको आरम्भमा महाकविले पुकारेका छन्— हे युनानी शारदे ! सर्वप्रथम त तिनी प्रत्येक मानवलाई वाणी दिन उभिएकी छन्, त्यसपछि मात्र विद्या, बुद्धि र चेतना रश्मी सल्काउनलाई । मलाई यो साइबर युग र सरस्वती जोड्न मन लागेको छ । ती हाम्रो मनोजगत्मा बिराजमान भावनात्मक सरस्वतीले यो साइबर युगमा कस्तो स्थान ग्रहण गर्दै छिन् हेर्न मन लागेको छ र एकैचोटि नेपाली साहित्यका डटकमहरू सम्झिन थाल्छु । त्यससँग जोडिएका नेपाली साहित्यघर डटकम, आईएनएलएस ओआरजी सम्झिन पुग्छु । सरस्वतीले दैनिक सञ्चारमा प्रयुक्त बेग्लै वाणी स्विकार्न थालिन् होलाजस्तो लाग्छ, किनकि हामीले ती नवीन शब्द र डिजिटल संकेतले उनीसित संवाद गर्दै छौँ । यी संस्था मिलेर श्रीपञ्चमीको दिनमा अनलाइन विश्व वेबक्याम प्रतियोगिता गरेछन् । यो देखेर म एक वैकल्पिक धार सम्झन्छु । अनलाइन स्विच अन गर्दा पनि उनै मातालाई सम्झेँ, यो साइबरमा पनि ती पसिन् । तीन दशकयता विश्ववाङ्मयमै अनेक प्रकारका समानान्तर धारहरू पलाउँदै, विकसित हुँदै छन् । हिजो अस्तित्वमा नआएका विकल्प मार्ग छुट्टिदै छन् । नेपाली पनि यसबाट भिन्न छैन । तीमध्ये एउटा छ छेलिएको जगत् अर्थात् मार्जिनल विश्व ।
अर्को छ प्रविधिले ल्याएको समानताकारक विश्व । अझ अर्को छ— आदानप्रदान अनुवाद सम्पर्क आदिले खोलेको ज्ञानको नयाँ विश्व । यी सबैमा नेपाली जाति पसेका छन्, यसको वाङ्मय पस्तै छ । सारांश के हो भने हाम्रा प्रत्येक कर्मको विकल्प स्थापित भइसक्यो र समानान्तर मार्गहरू खुलिसके । अब एकद्वारे नीतिको अस्तित्व रहनेछैन, अब वान् वे ट्राफिक नचल्ने भइसकेको छ । साहित्य मार्गमा विभिन्न प्रकृतिका वाहन एकैसाथ चारैतिर पुग्न चारैतिर कुधेका छन् । यसबेला वीणा पुस्तकधारिणी माताको छेउमा कसरी पेन्टिअम फोर राखौँ— म सर्माएको छु । देवीदेवताले समेत वैकल्पिक धार रोज्नुपर्ने दिन आएजस्तो । म अलिक छक्क पर्छु । एउटै राष्ट्रभित्र एउटै साहित्यमा लेख्ता पनि उही भाषाको प्रयोग गर्दा पनि विविधतापूर्ण सिर्जना आउँछन् । प्रत्येक बेग्लै व्यक्तिगत क्षमता, आकाङ्क्षा र मनोदशा बोकेर, प्रत्येकको सिर्जनाभित्र अलिकति व्यक्ति, केही वर्ग, केही जातजाति, केही धर्म र अन्य आस्थाहरूको पुञ्ज बोकेर । त्यसकारण यतिखेर यो विविधस्वरूपको साहित्यभित्र मल्टिकलर दृश्यहरू भरिएर आउने हुँदा अर्थ दिन मुस्किल भएझैँ लाग्छ । हाम्रा पूर्वनिर्धारित मूल्याङ्कन ढाँचामा त्यो नअट्ने हुन्छ— अर्कातिर हामी चाहन्छौँ त्यसलाई परम्पराले नै हेरौँ, जुन कुरा असम्भव हुँदै गएको छ । यतिखेर मेरो मन विद्युतीय साहित्यतिर उड्दै छ । परम्परित लेखन प्रकाशनको वितरणको माध्यमलाई तहसनहस पार्दै बिजुली उठेको छ । कृष्ण बजगाईंले बेल्जियममा बसेर नेपाली साहित्यका अनेक स्रष्टासँग समकालिक एवम् समस्थानिकजस्तो भई गरेको ‘डिजिटलवार्ता’ मा काम गरिरहेको बेला टाइमस्पेस मेटिएको जस्तो भएको छ । यो बेला कति कुरा अविश्वसनीय लाग्छन् । तर यथार्थ यस्तै छ । एक दशक भर्खर नाघ्यो तर विद्युतीय माध्यमले सबै पुरानोलाई छेल्दै छ । बेलाबेला मनमा भ्रम उठ्छन्— हाम्रो साध्य यही हो कि ? हाम्रो साहित्य नै यही हो कि ? तर होइन, यी झल्का केवल माध्यम हुन् । साहित्य होइन केवल निर्जीव अक्षर र ती ओसारपसारका जादूहरू । हालै प्रवासी नेपाली साहित्य समाज, ब्रुनाई-बेलायतले श्रीपञ्चमीको दिनलाई डेडलाइन दिएर नेपाली गजल प्रतियोगिताको लागि आह्वान गरेको थियो । यो पहिलो घटना होइन । यस संस्थाले गरेको यो तेस्रो वर्षको सूचना हो । पृथ्वीको कुनै अगम्य स्थानमा बसेर विश्वासदीप तिगेलाले यस्तो कर्म थालेका थिए । दिनभरि कवाज खेल्दै, बन्दुक पुछ्तै, युद्धयानमा उड्दै, बुट्यानमा लुक्तै रातको समय उनी यन्त्रमा पस्थे । यो साधनको सुगमताले नेपाली साहित्यप्रति उठेको त्यागको र सेवाको अदम्य उत्साहले उनले संसार जोड्ने कलाको विकास गरे त्यसरी जोडिरहेका छन् । उनले अघिल्ला दुई वर्ष लगातार अन्तर्राष्ट्रिय स्तरका वेबक्याम नेपाली कविता प्रतियोगिता गराए ।
बेलायतको धेरै तल फ्रान्सको पारिपट्टि फोकस्टनको डिलमा बसेर, समुद्रको चिसो हावा लाग्ने चौरी नजिकै, चिसो स्याँठ चलेको खप्तै, डरलाग्दा छाल उर्लेको हेर्दै सिगल्स कराएको सुन्दै आफ्नो कोठामा संसार आवतरण गराए । उनको सूचनाले भन्यो— विश्वव्यापी वेबक्याम प्रतियोगिता । साइटमा पसेर २०६४ सालमा त्यो पढ्थेँ तर म अनभिज्ञ थिएँ— के होला यो वेबक्याम ? कसरी होला विश्वप्रतियोगिता ? बेलायतमा उनी छन् ‘दृश्यमा आउने गरी सस्वर वाचन’ भनेका छन् । म सोचिरहेको मात्र थिएँ । केहीपछि एउटा खबर आयो— विश्ववेबक्याम प्रतियोगितामा नेपालका नवराज सुब्बा प्रथम । सबैसबै नयाँ पुस्ता उर्लेर त्यहाँ पसेको थियो । म छक्क परेँ । मलाई सबै अर्थ नखुली थियो । माधव घिमिरे, भानुभक्त पोखरेल, मोहन कोइराला, अरू कविहरू, अग्रजहरू के-कसो गर्दा होलान् । कसरी प्रविधिले एकथरीलाई निर्ममतापूर्वक मेट्न थाल्यो तिनीहरूलाई असहायझैँ एक्लै छोडेर । मेरो मनमा निकै ठूलो भय पनि उत्पन्न भयो । एकमन सम्झेँ पनि कृष्णचन्द्रसिंह प्रधान वा मदनमणि दीक्षित, ध्रुवचन्द्र गौतम वा अरू यस्ता शिखरहरूको निमित्त यसले के फरक पार्छ ? उनीहरूको उचाइ छुन पचास कम्प्युटर जोडेर लेखे पनि साइटमा कुधाए पनि सम्भव छैन । यी झल्का साहित्य होइनन् किनकि साहित्य सिर्जनाता सिर्जनाको शक्तिमा, ऊर्जामा, क्षमतामा, नवीनतामा छ, एक प्रकारको बरदानमा छ । सोच्तासोच्तै कम्प्युटर सिंगैलाई म एउटा प्रतिरोधीजस्तो देख्न थालेँ— एन्टागोनिस्ट अथवा गि्रसेली नाटकको महानायक, ठूलाठूला स्रष्टा ढाल्न उभिएको राक्षस, जो उफ्रिन्छ रोबोट झैँ । म छक्क पर्दै त्यो वर्ष बित्यो । अर्को वर्ष फेरि २०६५ को लागि सूचना प्रकाशित भयो । देखेँ— दोस्रो विश्ववेबक्याम कविता प्रतियोगिता । साइटमा पसेर घुम्दै थिएँ— त्यो वर्षका चार निर्णायकमध्ये एकमा मेरो नाम अंकित थियो । अनि एक दिन मलाई नेपाली साहित्यघर डटकमको इमेल पनि प्राप्त भयो । म अलिकति डराएँ । डर अरू ता होइन, मेरो अज्ञान खुल्ने भो भन्ने भयो । त्यसपछि कम्प्युटर पुछपाछ गरेर इन्टरनेट तैनाथ गरेर केही साथीभाइ गुहारेँ— कसरी हुन्छ वेबक्याममा विश्व कविताको ओहोरदोहोर ? एउटा ‘साइबरकल्चर’ पल्टाएर हेरेँ— वेबक्याम भनेको त्यसतो डिजिटल क्यामेरा हो जसले गतिशील र स्थिर दुवैप्रकारको दृश्यहरू त्यस्तो फम्र्याटमा खिच्न सक्छ जसलाई इन्टरनेटमा पठाउन मिल्छ । कतिकति वेबक्याम साइटले अनेकौँ सहरका सडक र अन्य दृश्यहरू पनि देखाउँछन् । अनि मैले वेबक्याम किने, त्यस्तो ल्यापटप हेरेँ देखेँ, चलाएँ र एउटा आश्चर्यको अन्त्य भयो । विश्वकविता प्रतियोगिता सम्पन्न भएपछि ती सबै कवि, सशरीर मेरोमा आइपुगे । माइक सामुन्ने उभिएर हात हल्लाउँदै उज्याला नेत्रसँग जोसले कविता भन्दै गरेका, सिनेमा हेरेजस्तो हो हुन त । कति मधुरा अलिक मलीन आवाज । संसारभरिका नेपालीले भाग लिएका ती प्रतियोगी कविता एक सय शब्दभित्रका, १७ मुलुकमा बसोबास गर्ने नेपाली नरनारी १२५ जनाका । यो व्यापकता र विशालता आश्चर्यलाग्दो हो । भौतिक उपस्थिति असम्भव भए पनि परोक्षरूपले सबै एकै ठाउँमा भेट भएको, संवाद गर्न मिल्ने छुट्टनि मिल्ने कत्रो आश्चर्य । मलाई उदेक भो । यस प्रतियोगिताले मलाई प्रविधिको नयाँ विश्वमा परिचित गरायो । नयाँ पुस्ताका लागि यस्ता कर्म सामान्य र स्वाभाविक भएका छन् । उनीहरू यस्तैले जोडिएका छन् । अघिल्लो पुस्ताका कम्प्युटर छुने र नछुनेबीचमा एउटा खाडल छ । जो यतिखेर मेट्न नसकिने छ । आखिर हाम्रो लक्ष्य ता सिर्जना नै हो तर केवल माध्यमले पनि फरक पर्न थालेको छ । सिर्जनालाई टिप्ने उठाउने माध्यम देख्ता पनि सिर्जना नै हो कि जस्तो लाग्दो रहेछ । त्यो वर्षका कविताको निर्णय भयो— पाठकले साइटमै मतदान गरेर छान्ने कत्रो निरपेक्षता । जम्मा ८५ जना प्रतियोगीमा ६२० मत ल्याएर बेलायतका गोपीकृष्ण प्रसाईँ प्रथम भए । दोस्रो र तेस्रोमा अमेरिकी साधना शर्मा र बेलायती लीलासेलिङ माबो थिए । ती कविताको विविधता, शैलीको विषयको, स्तरीयताको, माध्यमको आश्चर्य लाग्दो नै थियो । सम्झेँ भित्रभित्रै एउटा विश्वएकेडेमीको निर्माण हुँदै छ ।
सम्पूर्ण विश्वको नयाँ पुस्ता त्यही छ । प्रार्थना गरेँ, हे बाग्देवी, अब हामीलाई खरीपाटी कलम कापीबाट मुक्त गरिदेऊ । महावीर पुनहरू जन्मिसकेका छन् । हाम्रा दुर्गम गाउँका नानीहरूले पनि ल्यापटप स्क्रिनबाटै अक्षरारम्भ गरून् । त्यही अक्षरको छाया नाचेको देखून । तिमीसँग आज नयाँ भाषामा बोल्दै छौँ— इल्युमाइन अस थ्रु द साइबर वल्र्ड, ओ न्यु गडेस शारदे !
काठमाडौ, माघ २२ – २०६६, शनिवार, कान्तिपुर
Dr. Nawa Raj
Dr. Nawa Raj Subba is a public health specialist who has more than three and a half decades of experience working in public healthcare management at the Ministry of Health and Population in Nepal. In the spirit of public-private partnerships to expand access to health care in rural communities in Eastern Nepal, he played a vital role in leading operational research. He has also independently researched public health and intercultural psychology in Nepal. He published his works in books and journals. Nepali literature, culture, and music recognized him as an author. He has written artistic and cultural texts and CDs. His work has been acknowledged and appreciated by civil society, the government of Nepal, and abroad. He is now involved in Public Health and Intercultural Psychology studies in Nepal.