कुरा त्यस्तै वि.स.२०५४ सालतिरको हो भन्छन् लामिछाने । उनी गफलाई रोमाञ्चित बनाउँदै भन्छन्– पहाडि जिल्ला भोजपुर जाने सिलसिलामा दिनभरि हिंडेर साँझ बल्ल पुगियो दिदीबहिनी डाँडामा तर खानलाई भने केही छैन भनेर पसलेहरूले बताए पछि उनका साथी रुम्दाली र उनी निरास भए । त्यहाँ डाँडामा भएका दुइतीन घरमा बुझ्दा कतै पनि खाना पकाउनको लागि चामल वा पीठो केही किन्न भेटिएन । अब लामिछाने र रुम्दाली फसादमा परे । एकठाउँ खाने नाममा रक्सी चाहिँ भेटियो र अलिकति सुकुटी माछा पनि झुन्ड्याएको देखियो । यही भए पनि खानै पर्यो भन्दै एक बोतल रक्सी लामिछानेले किन्यो । एकदुई चुस्की तानेपछि अलि पर पोकोबाट चामल झिकेर खाना पकाउने सुरसार गर्दै गरेको एकजना भरियामाथि उनीहरूको दृष्टि पर्यो । बिहानदेखि खाना खान नपाएर पेट चाउरी परेकोले लामिछाने अघि बढे र बडो भरोसापूर्वक भरियादाईलाई सोधे “एकमाना चामल किन्न देऊ न” । लामिछानेले प्रस्ताव मात्र के गरेका थिए तातेको कराईको तेलमा पानी पर्दा तेल पड्किएझैं भरियादाई रातोपिरो भएर तोक्मा उझ्याउँद कड्किए “तलाई बेच्न ल्याएको चामल देखिस्” । भोकशोक बिर्सेर लामिछाने लुसुक्क फर्किए ।
यसरी लामिछानेको भालेसातो भरियादाईले खाइ हाल्यो । लामिछाने निन्याउरो मुख लिएर रुम्दालीकोमा फर्किए पछि दुवैजना मिलेर एकछिन रुञ्चे हाँसो हाँसे र सुरुप्प खाए । एकछिन पछि एउटा विचार आयो र कूटनीति चाल्न लामिछाने पुनः तम्सियो । रक्सिको बोतल लिएर ऊ भरिया छेऊ गयो र बिस्तारै भन्यो “हैन दाई ! थाकेर आउनु भएको होला यसो अलिकति थाप्नोस् न !” भरियाले लामिछानेको मुखमा निकैबेर हेर्यो, माथिदेखि तलैसम्म नियाल्यो र ढाकरबाट एउटा स्टिलको गिलास झिक्यो र रक्सी थाप्यो ।
अब यो रक्सीको असर कस्तो पर्छ होला भनेर लामिछाने र रुम्दाली अलिपर अघिकै ठाउँमा बसेर चियाएर हेर्न थाले । करिव आधा घण्टापछि भरियादाईमा रक्सीको असर देखियो । अचम्म ! भरियादाई लामिछाने र रुम्दालीको छेऊमा आयो र भन्यो “अघि चामल चाहियो भन्या हैन, लौ थाप !” ।
यसपछि उनीहरूको भान्सा एउटै भयो । चामल, माछा, गुन्द्रुक, टमाटरको तरकारी र नूनभुटुनको पैसा रुम्दालीले तिरिदिए । भात भरियाले नै पकायो र तीनैभाईले पेटभरि खाए । यसपछि लामिछाने र रुम्दाली त खुशी हुने नै भए उता भरियादाई पनि खुशी भएछन् क्यार ! यही खुसीमा उनले भात, तिहुन पकाउने भाँडाकुँडाहरू पनि एक्लै माझिदिए ।
आज करिव डेढदशक पछि यही कुरा सम्झेर लामिछाने र रुम्दाली उत्तिकै रोमाञ्चित देखिन्छन् । रक्सीले त्यत्रो काम गरेकोमा यो काम लाग्ने चीज नै रहेछ भनेर लामिछाने साथीभाइसित गफ गर्छन् । तर त्यसको केही वर्षपछिको एउटा घटनाले उनलाई यो बानीबाट छुटायो । त्यसताका उनलाई मासिक तलबको हिसाबकिताब आफ्नी पत्नीलाई बुझाउन सधैं गार्हो पर्दथ्यो । एकचोटी साथीभाईलाई रक्सी खुवाउँदा बनेको बिल तिर्दा तिर्दा यसबाट मुक्त हुन उनलाई छ महिना जति लागेको थियो यही तीतोले उनलाई रक्सी खान रोक्यो उनी निन्याउरो पारामा भन्छन् ।
रक्सीसम्बन्धी तीतो र मीठो दुवैखाले अनुभव सुनाउँने क्रम चलिरहेको छ । उनलाई एउटा जिज्ञासा म यसरी राख्छु – “यतिबेला खाइन्छ कि खाइदैन ?” । लामिछाने जवाफमा अनायास हातले टाउको र टुप्पी सुम्सुम्याउँदै भन्छन्– “हेर्नोस् ! आजकल मैले टुप्पी निकै लामो पालेको छु, कसैले रक्सी खाने हो ? भनेर सोधे म यसैलाई हल्लाई दिन्छु र तर्काइ दिन्छु” । यो सुनेर, उनको हाउभाउ देखेर हामी पेट मिचिमिचि हाँस्न थाल्यौं ।
चैत्र २४, २०६८ विराटनगर ।
कुरा त्यस्तै वि.स.२०५४ सालतिरको हो भन्छन् लामिछाने । उनी गफलाई रोमाञ्चित बनाउँदै भन्छन्– पहाडि जिल्ला भोजपुर जाने सिलसिलामा दिनभरि हिंडेर साँझ बल्ल पुगियो दिदीबहिनी डाँडामा तर खानलाई भने केही छैन भनेर पसलेहरूले बताए पछि उनका साथी रुम्दाली र उनी निरास भए । त्यहाँ डाँडामा भएका दुइतीन घरमा बुझ्दा कतै पनि खाना पकाउनको लागि चामल वा पीठो केही किन्न भेटिएन । अब लामिछाने र रुम्दाली फसादमा परे । एकठाउँ खाने नाममा रक्सी चाहिँ भेटियो र अलिकति सुकुटी माछा पनि झुन्ड्याएको देखियो । यही भए पनि खानै पर्यो भन्दै एक बोतल रक्सी लामिछानेले किन्यो । एकदुई चुस्की तानेपछि अलि पर पोकोबाट चामल झिकेर खाना पकाउने सुरसार गर्दै गरेको एकजना भरियामाथि उनीहरूको दृष्टि पर्यो । बिहानदेखि खाना खान नपाएर पेट चाउरी परेकोले लामिछाने अघि बढे र बडो भरोसापूर्वक भरियादाईलाई सोधे “एकमाना चामल किन्न देऊ न” । लामिछानेले प्रस्ताव मात्र के गरेका थिए तातेको कराईको तेलमा पानी पर्दा तेल पड्किएझैं भरियादाई रातोपिरो भएर तोक्मा उझ्याउँद कड्किए “तलाई बेच्न ल्याएको चामल देखिस्” । भोकशोक बिर्सेर लामिछाने लुसुक्क फर्किए ।
यसरी लामिछानेको भालेसातो भरियादाईले खाइ हाल्यो । लामिछाने निन्याउरो मुख लिएर रुम्दालीकोमा फर्किए पछि दुवैजना मिलेर एकछिन रुञ्चे हाँसो हाँसे र सुरुप्प खाए । एकछिन पछि एउटा विचार आयो र कूटनीति चाल्न लामिछाने पुनः तम्सियो । रक्सिको बोतल लिएर ऊ भरिया छेऊ गयो र बिस्तारै भन्यो “हैन दाई ! थाकेर आउनु भएको होला यसो अलिकति थाप्नोस् न !” भरियाले लामिछानेको मुखमा निकैबेर हेर्यो, माथिदेखि तलैसम्म नियाल्यो र ढाकरबाट एउटा स्टिलको गिलास झिक्यो र रक्सी थाप्यो ।
अब यो रक्सीको असर कस्तो पर्छ होला भनेर लामिछाने र रुम्दाली अलिपर अघिकै ठाउँमा बसेर चियाएर हेर्न थाले । करिव आधा घण्टापछि भरियादाईमा रक्सीको असर देखियो । अचम्म ! भरियादाई लामिछाने र रुम्दालीको छेऊमा आयो र भन्यो “अघि चामल चाहियो भन्या हैन, लौ थाप !” ।
यसपछि उनीहरूको भान्सा एउटै भयो । चामल, माछा, गुन्द्रुक, टमाटरको तरकारी र नूनभुटुनको पैसा रुम्दालीले तिरिदिए । भात भरियाले नै पकायो र तीनैभाईले पेटभरि खाए । यसपछि लामिछाने र रुम्दाली त खुशी हुने नै भए उता भरियादाई पनि खुशी भएछन् क्यार ! यही खुसीमा उनले भात, तिहुन पकाउने भाँडाकुँडाहरू पनि एक्लै माझिदिए ।
आज करिव डेढदशक पछि यही कुरा सम्झेर लामिछाने र रुम्दाली उत्तिकै रोमाञ्चित देखिन्छन् । रक्सीले त्यत्रो काम गरेकोमा यो काम लाग्ने चीज नै रहेछ भनेर लामिछाने साथीभाइसित गफ गर्छन् । तर त्यसको केही वर्षपछिको एउटा घटनाले उनलाई यो बानीबाट छुटायो । त्यसताका उनलाई मासिक तलबको हिसाबकिताब आफ्नी पत्नीलाई बुझाउन सधैं गार्हो पर्दथ्यो । एकचोटी साथीभाईलाई रक्सी खुवाउँदा बनेको बिल तिर्दा तिर्दा यसबाट मुक्त हुन उनलाई छ महिना जति लागेको थियो यही तीतोले उनलाई रक्सी खान रोक्यो उनी निन्याउरो पारामा भन्छन् ।
रक्सीसम्बन्धी तीतो र मीठो दुवैखाले अनुभव सुनाउँने क्रम चलिरहेको छ । उनलाई एउटा जिज्ञासा म यसरी राख्छु – “यतिबेला खाइन्छ कि खाइदैन ?” । लामिछाने जवाफमा अनायास हातले टाउको र टुप्पी सुम्सुम्याउँदै भन्छन्– “हेर्नोस् ! आजकल मैले टुप्पी निकै लामो पालेको छु, कसैले रक्सी खाने हो ? भनेर सोधे म यसैलाई हल्लाई दिन्छु र तर्काइ दिन्छु” । यो सुनेर, उनको हाउभाउ देखेर हामी पेट मिचिमिचि हाँस्न थाल्यौं ।
चैत्र २४, २०६८ विराटनगर ।
Dr. Nawa Raj
Dr. Nawa Raj Subba is a public health specialist who has more than three and a half decades of experience working in public healthcare management at the Ministry of Health and Population in Nepal. In the spirit of public-private partnerships to expand access to health care in rural communities in Eastern Nepal, he played a vital role in leading operational research. He has also independently researched public health and intercultural psychology in Nepal. He published his works in books and journals. Nepali literature, culture, and music recognized him as an author. He has written artistic and cultural texts and CDs. His work has been acknowledged and appreciated by civil society, the government of Nepal, and abroad. He is now involved in Public Health and Intercultural Psychology studies in Nepal.