सहिद सत्ता र स्वार्थ विरुद्ध

डा. नवराज सुब्बा॥

आज हामीले उपभोग गरेका स्वतन्त्रता, नागरिक हक र अधिकार त्यसै पाएका होइनौं । विभिन्न बन्धनबाट मुक्ति पाउन, मानव अधिकार स्थापित गर्नका लागि विश्वका जनता हिजो निरङ्कुश शासनविरुद्ध लडेका थिए । कालखण्डमा मानवोचित अधिकार प्राप्तिको लागि भएका अभियानमा धेरै मानिस सहिद भएका छन् । वीर मानिस मात्र देशको प्राकृतिक, सामाजिक, सांस्कृतिक उन्नयन खातिर निरन्तर स्वस्फूर्त लड्दछन् । सहिद त्यो हो जसले लोकहितमा बिना स्वार्थ आफूलाई समर्पित गर्दछ ।

नेपालमा पनि जहानीया शासन विरुद्ध सहिदले जीवन बलिदान दिए । फलस्वरुप हामीले जहानीया राणा शासनबाट छुटकारा पायौं । देशभित्र र बाहिर उर्लेका स्वतन्त्रता तथा मानव अधिकार आन्दोलनका प्रकाशमा नेपालमा भएका राजनीतिक परिवर्तनमार्फत् प्रजा नागरिक भएका हुन् । अतः ज्ञात, अज्ञात सहिदलाई सम्झेर इतिहासप्रति कृतज्ञता जनाउन कहिल्यै नभुलौं ।

हाम्रो देश नेपालमा प्रथम राणा प्रधानमंत्री जंगबहादुर राणाले आफूविरुद्ध प्रचारप्रसार गरेको अभियोगमा वि. स. १९३३ फागुन २० गते लखन थापा मगरलाई मनकामना मन्दिर नजिकैको जङ्गलमा रुखमा झुन्ड्याएर सहिद बनाइदिए । स्वतन्त्रताको मूल्यखातिर राणाविरुद्ध लखन थापा मगरले विद्रोह गरे । उनी राणा निरङ्कुशताविरुद्ध जीवन बलिदान दिएर सहिद बने । राणाविरुद्ध यो पहिलो बलिदान थियो ।

राणा शासक नेपाललाई आफ्नो बपौती ठान्दन्थे । राणा शासनको अत्याचार उत्कर्षमा थियो । वि.स. १९९७ मा निरङ्कुश राणा सरकारले शुक्रराज शास्त्री, धर्मभक्त माथेमा, दशरथ चन्द र गंगालाल श्रेष्ठलाई काठमाडौं टेकु पचलीमा रुखमा झुन्ड्याएर, गोली हानेर सहिद बनायो । नेपाली प्रजातान्त्रिक आन्दोलनमा चारजना वीर सपूतहरुले ज्यान बलिदान दिए । उनीहरु अमर सहिद बने ।

एक्काइशौं शताब्दीको चाहनाः नेपाल सम्बतको सान्दर्भिकता

डा. नवराज सुब्बा ~ तिहारमा नेवार समुदायमा म्हपूजाका दिन नेपाल नववर्ष पनि मनाइन्छ । यसपालि…

‘बहुवचन’

लेख–निबन्धसङ्ग्रह (भूमिका- पहिलो अनुच्छेद)यो मनको गन्थन, विचारको मन्थन गर्ने सुगम माध्यम रहेछन् लेख, निबन्ध, संस्मरण,…

मैवाखोलाले बगाएको दासीको प्रेमकथा

डा. नवराज सुब्बा

परिचयः यो सत्य घटनामा आधारित एक कथा हो । यसलाई नेपालको सामाजिक इतिहास भने पनि हुन्छ । नेपालको सुदूर पूर्वी हिमाली जिल्ला ताप्लेजुङको चाँगे मैवादोभानमा करिव एक शय वर्षअघि यो घटना भएको थियो । तम्बरखोला र मैवाखोलाको दोभान याङमानेमा बसोवास गर्ने एक नेवार परिवारमा घटेको घटना हो यो ।

संस्मरणात्मक लेखको रुपमा घटनालाई प्रस्तुत गर्दैछु । परिघटनाको विश्वसनीयता र आधिकारिकता कायम रहोस् भनी यसका पात्रहरुको परिचय, सन्दर्भ, परिवेश जानकारी दिएको छु। यो लेख सामाजिक अध्ययनार्थ कुनै शिर्षकबाट साभार गरिएको रचना होइन । यद्यपि सामाजिक अध्ययनका विद्यार्थी, अनुसन्धातालाई सघाउने विषयवस्तु हो ।

पृष्ठभूमिः कुनै साहित्यकारका लागि यो घटनाक्रम एउटा प्रेमकथा बनाउन सकिने राम्रो प्लट नै हो । यसमा काल्पनिकता मिसाएर, बिम्व थपेर, अलङ्कारले एक सुन्दर प्रेमकथा बनाउन सकिन्छ । तर मभित्रको अनुसन्धान चेतनाले मलाई त्यसो गर्न दिएन । स्थानीय भूगोल, प्रकृतिक अवस्था, समुदायको अस्तित्व जीवन्त बनाइराख्न घटनाक्रमलाई जस्ताको तस्तै राख्न उचित सम्झें । हुन त यसमा मैले मुख्य पात्रको बिम्व कल्पना गार्दागर्दै केही मात्रामा भावना मिसिन गएको छ । यसमा सचेत हुँदाहुँदै पनि मैले घटनालाई प्रभावकारी बनाउन पाठकलाई साहित्यिक स्वाद पस्केको छु ।

कथाका मुख्य पात्रसित यो लेखकको भेट भएको होइन अर्थात् आफैले देखेको पनि होइन । उनको परिवारसित सम्बन्धित व्यक्तिसित मात्र यो कलमको साक्षात्कार भएको हो । पारिवारिक सन्दर्भमा कुरा चल्दा घटना चाल पाएको हो । यो कुरा मनका कुनामा गाँठो परेर बसेको रहेछ । त्यो घटनासंग जोडिएका परिवार जीवितै छन् । घटना घटेको स्थल पनि उस्तै छ तर कथा हराएको छ ।

A tribute to a Limbu Woman

Nawa Raj Subba

Many people have got respect inside the life and even after death. The children who are born pay their father’s homage. But an ordinary Limbuni woman, and even a mother who today has no children in this material world, at least as far as I can recall, seems to have no human being. That is why, by going forward as a human being, I try to pay homage to her – by writing a memory.

JADAU Dahal YagyaNidhi!

  • Nawa Raj Subba

There is hardly a person in the world of life who does not see the cloud of desperation. I still see black clouds in the sky occasionally. In the clouds that cover the horizon, I still see the silver circle on the horizon. I get the power to live by looking at it. General people, poets, artists whose works have always given me strength and inspiration in life. There are among those who shine like a silver lining on the horizon of my mind. My chest swells while listening to his thoughts, reading his compositions. My head is filled with tears gazing at his photographs. Dahal Yagnanidhi is an author who has made a place for himself in my heart.

Radio Nepal had some powerful and successful programs in the thirties. The first one ‘Event and Thinking’ (ghatana ra bichar) and the other ‘Literature Program.’ Dahal Yagnanidhi was running a program on the literature on Radio Nepal at that time. The audience was captivated by his presentation. We all talked of his new rhetorical style. There were a couple of explanations that made this happen. The first clarification of engagement was his Jadao Address. His sharp eloquence was the second reason. His strong voice and courage made radio listeners enthusiastic. I was a regular listener with an interest in these series. One day, I submitted a poem to the Radio Nepal literature program in 2038 VS. He recited my poem without a title and a name on Radio Nepal in a series. I was surprised at the point. Without writing it, I hastily sent in the title of the poem. I have recently published that poem with the topic “Offer to You” in my first anthology of poetry, “Life in My Dictionary.” Whatever I recall, today I enjoyed it. The poem was just like that.