“जति माया लाए पनि जति कसम खाए पनि…” बोलको गीत लोकप्रियताको शिखरमा थियो । जुन गीत रेडियो नेपालको फर्मायसी गीत कार्यक्रममा हरेक दिनजसो बज्ने गर्दथ्यो । हाम्रा साथीहरुका जीभ्रामा झुण्डेको थियो यो गीत । बाँसुरी बजाउन सिक्ने साथीहरु यहि गीतको बाँसुरीको धूनमा अभ्यास गर्ने गर्दथे ।
यस्ता लोकप्रिय गीतका स्रष्टा अरुण थापाका एकजना समकालीन कलाकार साथी जो त्यसबेला रेडियो नेपालमा काम गर्दथे, उनीसंग मेरो भेट भयो । उनी पनि उत्तिकै सशक्त कलाकार थिए । मैले अरुण थापाको बारेमा उनीबाट जान्न खोज्दा उनले मलाई भने- “अरुण थापा सुत्दाखेरी ओछ्यानमा पिसाब फेर्दो रैछ, त्यसैले उसकी स्वास्नीले छोडेर गएछ, अनि यस्तो गीत गाएछ ।” यो सुनेपछि म पनि अल्लारे न परें साथीभाइको हाँसोमा हाँसो थप्दै उडाएँ अरुण थापालाई पनि । आफ्ना समकालीन साथीले पाएको लोकप्रियताबाट उत्पन्न इर्ष्यावश भनिएको हो कि भन्ने कुराको शङ्कै गरिन मैले उसबेला ।
तैपनि मलाई उनका केही गीतको संगीत अर्थात् संगीत संयोजनले भने कताकता तानिरहन्थ्यो । उनले गाएको गीतको कुनै कुनै ठाउँमा बहने उनको स्वरलहरीले मलाई मोहनी नै लगाएको थियो । तर साथीको कुराले मेरो मनमा उब्जाएको पूर्वाग्रहले मभित्र उनीप्रति अझै उति श्रद्धा भने जागेको थिएन । होला, कुनै संयोगवश उनका गीतहरु लोकप्रिय भए होलान् जस्तो मात्र लाग्या थियो ।
यसरी धेरै वर्षरू बिते, धेरै गीतसंगीत पनि सुनियो तर उनको जस्तो स्वरभित्रको दर्द, गहिराइ र गायकीमा बहने जुन आकर्षक बहावको स्वाद छ त्यसको अभाव नेपाली संगीतमा पाउन थालेपछि भने मैले उनका क्यासेटहरु किनें । र सुनें । अझै सुन्दैछु ।
बी.बी.सी. नेपाली सेवाको विश्वव्यापी नेपाली लोकप्रिय गीतको सूचीमा पहिलो स्थानमा उनले गाएको “ऋतुहरूमा तिमी हरियाली वसन्त हौ…” बोलको गीत परेको जब थाहा पाएँ त्यसपछि भने मभित्र उनीप्रति साँच्चै श्रद्धा जाग्यो । मलाई उसबेला “ओछ्यान मुतुवा” भनेर घृणा जगाइदिने मेरा मित्रप्रति नै उल्टो एकप्रकारको नकारात्मक धारणाको विकास भएको अनुभूति गर्दैछु अहिले ।
मान्छे मरेपछि मात्रै सम्मान पाउँछ भनेको हो रहेछ जस्तो लाग्यो । समयमा मान्छे नचिन्ने मरेपछि मात्रै घैंटामा घाम लाग्ने खालको मान्छेमा म पनि एउटा लठुवा रहेछु यो जगतमा । जे होस् म उनलाई कहिल्यै बिर्सन सक्दिन जसरी नेपाली संगीत जगतले गायक तथा संगीतकार अरुण थापालाई सदा सम्झने छ । आज नेपाली संगीत जगतसंगै म पनि उनलाई सम्झेर श्रद्धाको एक थूँगा फूल यी शब्दहरुमार्फ चढाउँछु र भन्न चाहन्छु- “अरुण ! यो दुनियाँ आज पनि उत्तिकै निष्ठुर छ जतिबेला तिमी यहाँ थियौ ।”
हो, म साँच्चै भन्दैछु, अरुण थापाका केही गीतहरु मलाई असाध्यै मन पर्छन् । जसलाई म फूर्सदमा संगीतको उच्च आनन्द लिने क्रममा गम्भीरतापूर्वक सुन्ने गर्दछु । नेपाली गीतसंगीतप्रेमी मन आकाशमा सदा चम्किरहने अमर स्रष्टा अरुण थापाको बारेमा अध्ययन अनुसन्धान आज हुँदैछ र भविश्वमा पनि हुनेछ । मानसिक स्वास्थ्यको दृष्टिले हेर्दा बाल्यावस्था पार गरेपछि पनि निद्रामा ओछ्यानमा पिसाब गर्नु एक मनोवैज्ञानिक रोग हो जसको उपचार सम्भव छ । यस रोगलाई मनोरञ्जनको विषय बनाएर कसैको व्यक्तित्वलाई होच्याउने प्रवृत्ति निश्चय नै परिपक्व सोंच होइन । तैपनि थापाको त्यो बानी यथार्थ हो कि वा उनका कुनै समकालीन कलाकारले इर्ष्यावश चलाएको हल्ला मात्र हो, एउटा अध्ययनको विषय हुनसक्छ भनेर पनि यो कुरा यहाँ मैले कोट्याएको हुँ । उनीप्रति नकारात्मक भाव पैदा गर्नलाई भने किमार्थ होइन । यदि उनको त्यो बानी असत्य रहेछ भने, उनीजस्ता प्रतिभाशाली स्रष्टालाइ तत्कालीन उनका साथीहरुले कत्तिसम्म निम्नस्तरमा झरेर इर्ष्या गरेका थिए, भन्ने निष्कर्ष निकाल्न सजिलो हुनेछ ।
श्रावण ६, २०६७ विराटनगर
“जति माया लाए पनि जति कसम खाए पनि…” बोलको गीत लोकप्रियताको शिखरमा थियो । जुन गीत रेडियो नेपालको फर्मायसी गीत कार्यक्रममा हरेक दिनजसो बज्ने गर्दथ्यो । हाम्रा साथीहरुका जीभ्रामा झुण्डेको थियो यो गीत । बाँसुरी बजाउन सिक्ने साथीहरु यहि गीतको बाँसुरीको धूनमा अभ्यास गर्ने गर्दथे ।
यस्ता लोकप्रिय गीतका स्रष्टा अरुण थापाका एकजना समकालीन कलाकार साथी जो त्यसबेला रेडियो नेपालमा काम गर्दथे, उनीसंग मेरो भेट भयो । उनी पनि उत्तिकै सशक्त कलाकार थिए । मैले अरुण थापाको बारेमा उनीबाट जान्न खोज्दा उनले मलाई भने- “अरुण थापा सुत्दाखेरी ओछ्यानमा पिसाब फेर्दो रैछ, त्यसैले उसकी स्वास्नीले छोडेर गएछ, अनि यस्तो गीत गाएछ ।” यो सुनेपछि म पनि अल्लारे न परें साथीभाइको हाँसोमा हाँसो थप्दै उडाएँ अरुण थापालाई पनि । आफ्ना समकालीन साथीले पाएको लोकप्रियताबाट उत्पन्न इर्ष्यावश भनिएको हो कि भन्ने कुराको शङ्कै गरिन मैले उसबेला ।
तैपनि मलाई उनका केही गीतको संगीत अर्थात् संगीत संयोजनले भने कताकता तानिरहन्थ्यो । उनले गाएको गीतको कुनै कुनै ठाउँमा बहने उनको स्वरलहरीले मलाई मोहनी नै लगाएको थियो । तर साथीको कुराले मेरो मनमा उब्जाएको पूर्वाग्रहले मभित्र उनीप्रति अझै उति श्रद्धा भने जागेको थिएन । होला, कुनै संयोगवश उनका गीतहरु लोकप्रिय भए होलान् जस्तो मात्र लाग्या थियो ।
यसरी धेरै वर्षरू बिते, धेरै गीतसंगीत पनि सुनियो तर उनको जस्तो स्वरभित्रको दर्द, गहिराइ र गायकीमा बहने जुन आकर्षक बहावको स्वाद छ त्यसको अभाव नेपाली संगीतमा पाउन थालेपछि भने मैले उनका क्यासेटहरु किनें । र सुनें । अझै सुन्दैछु ।
बी.बी.सी. नेपाली सेवाको विश्वव्यापी नेपाली लोकप्रिय गीतको सूचीमा पहिलो स्थानमा उनले गाएको “ऋतुहरूमा तिमी हरियाली वसन्त हौ…” बोलको गीत परेको जब थाहा पाएँ त्यसपछि भने मभित्र उनीप्रति साँच्चै श्रद्धा जाग्यो । मलाई उसबेला “ओछ्यान मुतुवा” भनेर घृणा जगाइदिने मेरा मित्रप्रति नै उल्टो एकप्रकारको नकारात्मक धारणाको विकास भएको अनुभूति गर्दैछु अहिले ।
मान्छे मरेपछि मात्रै सम्मान पाउँछ भनेको हो रहेछ जस्तो लाग्यो । समयमा मान्छे नचिन्ने मरेपछि मात्रै घैंटामा घाम लाग्ने खालको मान्छेमा म पनि एउटा लठुवा रहेछु यो जगतमा । जे होस् म उनलाई कहिल्यै बिर्सन सक्दिन जसरी नेपाली संगीत जगतले गायक तथा संगीतकार अरुण थापालाई सदा सम्झने छ । आज नेपाली संगीत जगतसंगै म पनि उनलाई सम्झेर श्रद्धाको एक थूँगा फूल यी शब्दहरुमार्फ चढाउँछु र भन्न चाहन्छु- “अरुण ! यो दुनियाँ आज पनि उत्तिकै निष्ठुर छ जतिबेला तिमी यहाँ थियौ ।”
हो, म साँच्चै भन्दैछु, अरुण थापाका केही गीतहरु मलाई असाध्यै मन पर्छन् । जसलाई म फूर्सदमा संगीतको उच्च आनन्द लिने क्रममा गम्भीरतापूर्वक सुन्ने गर्दछु । नेपाली गीतसंगीतप्रेमी मन आकाशमा सदा चम्किरहने अमर स्रष्टा अरुण थापाको बारेमा अध्ययन अनुसन्धान आज हुँदैछ र भविश्वमा पनि हुनेछ । मानसिक स्वास्थ्यको दृष्टिले हेर्दा बाल्यावस्था पार गरेपछि पनि निद्रामा ओछ्यानमा पिसाब गर्नु एक मनोवैज्ञानिक रोग हो जसको उपचार सम्भव छ । यस रोगलाई मनोरञ्जनको विषय बनाएर कसैको व्यक्तित्वलाई होच्याउने प्रवृत्ति निश्चय नै परिपक्व सोंच होइन । तैपनि थापाको त्यो बानी यथार्थ हो कि वा उनका कुनै समकालीन कलाकारले इर्ष्यावश चलाएको हल्ला मात्र हो, एउटा अध्ययनको विषय हुनसक्छ भनेर पनि यो कुरा यहाँ मैले कोट्याएको हुँ । उनीप्रति नकारात्मक भाव पैदा गर्नलाई भने किमार्थ होइन । यदि उनको त्यो बानी असत्य रहेछ भने, उनीजस्ता प्रतिभाशाली स्रष्टालाइ तत्कालीन उनका साथीहरुले कत्तिसम्म निम्नस्तरमा झरेर इर्ष्या गरेका थिए, भन्ने निष्कर्ष निकाल्न सजिलो हुनेछ ।
श्रावण ६, २०६७ विराटनगर
Dr. Nawa Raj
Dr. Nawa Raj Subba is a public health specialist who has more than three and a half decades of experience working in public healthcare management at the Ministry of Health and Population in Nepal. In the spirit of public-private partnerships to expand access to health care in rural communities in Eastern Nepal, he played a vital role in leading operational research. He has also independently researched public health and intercultural psychology in Nepal. He published his works in books and journals. Nepali literature, culture, and music recognized him as an author. He has written artistic and cultural texts and CDs. His work has been acknowledged and appreciated by civil society, the government of Nepal, and abroad. He is now involved in Public Health and Intercultural Psychology studies in Nepal.