हार्मोनियम बजाएर गीत गाउँदै नाटकका पात्रहरु मंन्चमा देखा परेका थिए । नवराज सुब्बा,नरेश पाण्डे,नरेन्द्र यक्सो आदी । यो स्मरणको चित्र हो करिव ३० वर्स अघि ताप्लेजुङ् हाङ्पाङ स्कुलको प्राङ्गणमा एक वैशाखे सास्क्रितिक कार्यक्रमको झलक । जव मावी स्कुल पढन हाङपाङ आइपुग्दा नवराज सुब्बा हाङपाङ स्कुलबाट पहिलो श्रेणीमा ए ल सी पास गरेर उच्च शिक्षाको लागि कतै गई सकेका थिए । नवराज सुब्बाले पहिलो श्रेणीमा ए एस् सी गरेर हाङ्पाङ स्कुलका शिक्षक र स्कुललाई गौरवको अनुभूती गराएका रहेछन । कहिलेकहि घर फर्किन्दा आक्कल झुक्कल अनौपचारिक भेटघाट वाहेक आजसम्मको भेटघाट भनेको साहित्यिक भलाकुसरी मात्र हो । नेपाली कविता डट कममा उप्लोड भएका २ वटा कविता सङ्ग्रह साथै मनको मझेरी संस्मरण निवन्ध सङ्ग्रह अनी सन्जाल ड्ट कम र लिम्बुवान ब्लोग्स्पोट डटकममा भएका उहाँका लेखहरु पढन पाउदा आनन्दको अनुभूती हुन्छ । संयोग भनेको हाङ्पाङ उहाँको जन्म थलो र मेरो शिक्षाको ब्याड उमार्ने ठाउँ भएन जीवनको निकै लामो आरोह आवरोह पछि दुवै जनाको अभिरुची साहित्यमा संगै भेट्नु हो । फुर्सतको समयमा हाङ्पाङ स्कूलबाट शिक्षा प्राप्त विध्यार्थीहरुको नाम लिस्ट तयार गर्छु । को कहाँ के के गर्दै छन् होला ? भनेर मनको कौतुहुलता उर्लेर खहरे बन्छ । मेरो जानकारीमा आए अनुसार हाङ्पाङ स्कुलको विध्यार्थीहरु मध्ये नवराज सुब्बा नेपाली साहित्यको दाईमा विभिन्न साहित्यिक विधामा घुमी रहेका छन् । उनको घुमाइ दाई बरधो तालको मात्र नभएर देश,जनता र समसामयिक बिषय वस्तुहरुको मियोमा निवन्ध,कविता,गीत र गजलहरु घुमाइ रहेका छन् । भर्खराइ फेस बुकको ट्याकमा लेख्नु भएको थियो । सेवारो टंक भाई ! दौरासुरुवाल लगाएको एउटा खाइलाग्दो लिम्बूयुवक अर्थात् विद्यार्थीभाई सरस्वती माध्यमिक विद्यालय हाङपाङको गिरानमा झोलामा किताब बोकेर ओहोरदोहोर गरेजस्तो लाग्छ,भलिबल पनि खेलेको उफ्रेको जस्तो पनि लाग्छ । पछि मेरी बहिनी सरलाबाट सुनें भाइहरु पल्टनतिरपो लाग्नु भो रे । अनि पछि फेरि उनैबाट सुनें आजकल कविता लेख्दै छन् रे । जे होस् म बेलाबेलामा पढिरहेकोछु,सुनिरहेछु भाईलाई,रमाइलो लागिरहेको छ खुशी पनि लागेको छ गौरव पनि लागेको छ एकसाथ । जे होस् टाढा बसेर पनि हामी नजिक छौं । विस्वास गर्नुस् एउटा सुकुमार युवकको तस्वीर मेरो आँखा वरिपरि नाचिरहन्छ टंक वनेमको नामसितै । जन्मेको हुर्केको र शिक्षाको गोर्याटोमा संगै हिंडेको यात्राले मानव मस्तिस्कलाई कति दर्हो गरि बाँधी राखेको हुदोँ रहेछ । उसवेलाका शिक्षकहरु एउटा असल छात्र छात्रा बन्न कस्तो हुनु पर्छ नवराज सुब्बाको नमुना उभ्याउँथे । असल विध्यार्थी वा असल मान्छे बन्नको लागि अनुशासन,परिश्रम,बुद्दी विवेक सबै कुरोको ताल मेल मिलाउनु सक्नु पर्दो रहेछ र समयले पनि साथ दिनु पर्दो रहेछ । एक दिन नवराज सर नवौ श्रेणीको स्वास्थ्य विशयमा भोलेन्टीयर शिक्षक भएर पाठ लिन आउनु भएको थियो । पाठ परेको थियो शरिरका महत्वपुर्ण यौन अङगहरु । यो पाठ पढाउन अरु शिक्षकहरु अन्कनाइ रहेको हुनाले पनि क्याम्पस विदामा घर फर्केका एउटा प्रतिभावान आफ्नो विध्यार्थीलाइ शिक्षकहरुले कर गरेका थिए होलान् । अर्को कुरो उनै कक्षामा आफ्नै बहिनी सरला सुब्बा पढने गर्थिन । उहाँ निकै गम्भिर भएर कक्षामा छिर्नु भयो । विध्यार्थीहरु उठेर उहाँको स्वागत गर्यौ । पाठ लिन थाल्नु भयो । अल्लारे छात्रहरु नवराज सरको परिक्षा लिए झैं वीच वीचमा प्रश्नहरु राख्दै थिए । उहाँले यसरी संम्झाउनु भयो कि हामीले कुनै यौनको वारेमा नभएर सामान्य जीवन र जगतका कुराहरु गरि रहेका छौं । हेर! यी सामान्य सन्सारिक प्रक्रिया हुन । जसलाई बुझन नसकेर लाजको कराहीमा भुटिन खोज्दै छौ हामी । यो सामान्य प्राक्रितिक प्रजननको रथ नगुडने हो भने यो संसारमा हुने थिएनौ । यो संसार अर्कै हुने थियो । नवराज सरको यस्तो कुरा सुने पछि उत्तौला छात्रहरु शान्त भएका थिए । उस्वेला यौन संम्वन्धी जीवन र जगत बारे व्याख्या गर्ने नवराज सर उच्च शिक्षा हाशिल गरेर नेपाली साहित्यमा कवि,गीतकार,गजलकार निवन्धकार साथै समस्तमा भर्भराउँदो नेपाली सहित्यकार भएका छन् । उहाँको साहित्य सिर्जनामा के भेटिन्छ भने समस्त नेपाली मुटुहरु नैं नेपालको मुटु हो भन्ने शन्देस मुलक साहित्यको जगमा उहांका सिर्जनाहरु अघि बढेका छन् । नेपाली माटोले जन्माएका नेपाली छोरा छोरीहरुले देसको माया गर्नु पर्छ । शायद उहांको त्यही इमान्दारीले होला नवराज सुब्बाले याङ्वेन (A Kind of edible arboreal moss/lichen/crytoganic plant- लिम्बुहरुको परम्परागत खाना) विर्सेका छैनन् । कोदो माडने विध्यार्थीहरुको गोल हसियाँले ठुङ्ने बुढी बज्यैलाई विर्शेका छैनन् । स्रस्टाहरुको पवित्र आत्मा,इमान्दारी पनि त्यही हो जसले गर्दा स्रटाहरुका सिर्जनाहरु पनि बाँची रहने छन् । बाँची रहने सिर्जनाहरुको स्रस्टा बन्नु भनेको नैं स्रस्टाहरुको सपना पुरा हुनु हो । जन युद्दको वेला माओवादीले बेनिमा आक्रमण गर्यो । मदेशको तातो हावा वहकिन्दै थियो । देसको अराजक स्थिति देखेर नवराज सुब्बाले कविताको बैँसमा घोषणा गरे -बेनिमा आ-आफै नेपालीहरु मारा मार गरे । भैगो यसपाला म पोइल जान्न । माथिका एक दुई पात्र पात्राहरु नवराज सुब्बाका कविता सङ्ग्रह र निबन्धका हुन । नवराज सुब्बालाई सम्पुर्ण रुपले बुझन यति सानो फेस बुकको पानामा अटाउन गाह्रो हुन्छ । म स्वायमले तीन दशक अघि र वर्तमानको वीचमा उभेर बुझेको कुरा नवराज सुब्बा देसभत्त साहित्यकार हुन । उनको प्रत्येक सिर्जनामा देस बोल्छ,माटो बोल्छ,ढुङ्गा देउराली र खोला नाला बोल्छ । नेपालका जात जातिहरुको दु:ख बोल्छ यति सानो साहित्यको आँखी झ्यालबाट सम्पुर्णता देख्न सक्नु साहित्यकारको महानता हो । सबै साहित्यकारहरुले यस्तै गरि बुझी दिए नेपाल नेपाल बन्थ्यो होला । देस हामीले चाहेकै देस बन्थ्यो होला । सहिलाहरु ढुक्कले आफ्नै देसको चियावारिमा चिया टिप्दै गीत गाई रहेका हुने थिए । साइलिवरी चिया बारीमा ……..। नवराज सुब्बाको मात्र होइन हामी सबै नेपालीहरुको सपना पनि साकार हुने थियो होला । त्यो सपनाको यात्रामा सँगसंगै छौ है नवराज सर !
Dr. Nawa Raj
Dr. Nawa Raj Subba is a public health specialist who has more than three and a half decades of experience working in public healthcare management at the Ministry of Health and Population in Nepal. In the spirit of public-private partnerships to expand access to health care in rural communities in Eastern Nepal, he played a vital role in leading operational research. He has also independently researched public health and intercultural psychology in Nepal. He published his works in books and journals. Nepali literature, culture, and music recognized him as an author. He has written artistic and cultural texts and CDs. His work has been acknowledged and appreciated by civil society, the government of Nepal, and abroad. He is now involved in Public Health and Intercultural Psychology studies in Nepal.