Academic Journey

मानव सपना मंगलग्रहमा उत्रेको दिन
डायरी २ डा. नवराज सुब्बा

मानव इतिहासमा आजको दिन अत्यन्तै महत्वपूर्ण तथा ऐतिहासिक दिन भएको छ । अमेरिकी अंन्तरिक्ष संस्था नासाले पठाएको यान ‘इनसाइट लेंडर’ ६ महिनापछि आज मंगलग्रह अवतरणमा सफलता पाएको छ । मंगलग्रह यस्तो ग्रह हो जहाँको बनावट र वातावरण पृथ्वीसंग मिल्दोजुल्दो रहेको यसअघिका अध्ययनहरूले देखाएका छन् । अब यान मार्फत पुगेको रोबोटले त्यहाँको जमीन र जमीनभित्र ५ मीटरसम्मको अध्ययन गर्नेछ । मंगलग्रहमा जीवन रहे–नरहेको र भविष्यमा त्यहाँ मानववस्ती बसाउन सकिने–नसकिने सम्बन्धमा पनि अध्ययनले आधारभूमि निर्माण गर्नेछ । यो अध्ययनले पृथ्वीको उत्पत्तिको बारेमा नवीन तथ्य उजागर गर्ने संभावना छ । यो अभियानले मानवजातिको अस्तित्व र भविष्यको बारेमा नयाँ आयाम थप्नेछ । यस अवसरमा अमेरिकी सरकार, नासा र यसमा संलग्न वैज्ञानिकहरुलाई बधाई तथा शुभकामना व्यक्त गर्दछु ।
अमेरिकाको क्यालिफोर्नियामा हालै भीषण आगलागी भयो । जहाँ धेरै जनधनको क्षति भयो । यस प्राकृतिक विपदलाई जलवायु परिवर्तनसित गाँसेर पनि हेरिएको छ । यही जलवायु परिवर्तनको विषयमा हालै अमेरिकी सरकार र ३०० भन्दा बढी बैज्ञानिकहरुले तयार पारेका १६ सय पृष्ठको प्रतिवेदनलाई राष्ट्रपति ट्रम्पले अस्वीकार गरेका छन् । जलवायुसम्बन्धी बर्तमान अमेरिकी सरकारी नीतिको फलस्वरुप निकट भविष्यमा अमेरिका लगायत विश्वले ठूलो भौतिक र आर्थिक क्षति व्यहोर्नु पर्ने लगायतका सुझाव उक्त प्रतिवेदनमा समेटिएको छ । प्रतिवेदनको प्रतिक्रियास्वरुप अमेरिकी राष्ट्रपति ट्रम्पले चीनको हवाला दिएर सुझावलाई ठाडै अस्वीकार गरिदिएका छन् । यो विश्वका वातावरणप्रेमी जनताको लागि दुःखद समाचार हो । व्यापारिक पृष्ठभूमिका राष्ट्रपति ट्रम्पको वातावरणसम्बन्धी नीति र दृष्टिकोण केवल आर्थिक दृष्टिमा केन्द्रीत भएको र ‘पहिलो अमेरिका’ भन्ने नारा उराल्ने ट्रम्प नवराष्ट्रवादबाट पनि उद्वेलित छन् । यसरी उनको व्यापारिक पृष्ठभूमिले उनको वर्तमान पदको गरिमालाई धुमिल पारेको प्रतीत हुन्छ । एउटा सफल व्यापारीले आफूलाई नै स्वार्थकेन्द्रीत गर्ने भएकाले उसबाट जीवन र जगतप्रति रहनुपर्ने जुन दायित्वबोधको अपेक्षा हालका बेकार भएको प्रतीत भएता पनि निरन्तर आग्रह बाहेक अर्को बिकल्प पनि छैन ।

डायरीलेखनको चार दशकपछि
डा. नवराज सुब्बा

दिनभर भए गरेका महत्वपूर्ण कुराहरु मिति, स्थान खुलाई घटना सविस्तारपूर्वक खुलाएर विचारसहित लेख्नुलाई नै डायरी लेखन भनिन्छ । मैले पनि डायरी लेख्न थालेको लगभग चार दशक भयो । अहिलेसम्म पनि यो बानी कुनै न कुनै रुपमा जारी छ । विद्यालय जीवनमा मलाई डायरी लेख्न सिकाउने गुरु प्रल्हाद प्रसाई हुनुहन्थ्यो । डायरी लेख्ने बानीको महत्व मलाई बुझाउने क्रममा उहाँले डायरी भविश्यमा उपयोगी सामग्री हुने र यो लेख्ने राम्रो बानी भनेर बुझाउनु भएको थियो । उहाँले डायरी लेख्ने गरेको देखेपछि मैले पनि त्यसैबेलादेखि डायरीलेखन अनुकरण गरेको थिएँ ।
माद्यमिक विद्यालय पढ्दा सुरु गरेको यो बानीलाई मैले कलेज जीवन र जागिरे जीवनमा निरन्तरता दिएँ । तर जागिरको उत्तरार्धतिर भने डायरी लेखनले नियमितता पाउन सकेन । डायरी राख्ने ठाउँ पनि साँगुरो हुँदै गयो । पुराना डायरीको बिजोग देखेपछि मैले दैनिकीलाई टिपोटको रुपमा कम्प्यूटरमा लेख्न थालें । पहिले अलि बाक्लो दैनिकी लेखन हुन्थ्यो तर पछि महत्वपूर्ण घटना घटेका दिनमा मात्र डायरी लेख्न थालें । मलाई डायरी नलेखेको दिन केही काम अधुरो रहे जस्तो असजिलो लाग्ने गर्दथ्यो ।
हुन त लेखिसकेका कुरा पछि पल्टाएर त्यति नहेरिने रहेछ । उही आफ्नो सन्तोषको लागि टिपोट गरिएछ भन्ने लाग्न थाल्यो तर त्यसबेला त्यो गर्दा मनमा एकप्रकारको ढुक्क चाहिँ हुँदो रहेछ । यसबाट मलाई फायदा भनेको मानसिक सन्तुष्टि भयो । मैले डायरी हेरेर योजना बनाएको वा संस्मरण लेखेको पनि छैन । तर यत्ति हो यदि कुनै तिथिमिति वा नाम लेखनमा संशय भयो भने त्यो एकीन गर्नलाई डायरी एउटा भरपर्दो सन्दर्भ–सामग्री हुन्छ भन्नेमा भने मलाई विश्वास थियो र छ पनि । हस्तलिखित डायरी हेर्दा त्यस्तो कालमा लेखेको थिएँ भन्ने अतीत भावना उत्पन्न हुने  र कहिलेकाहीँ भावुक पनि बनाउँदो रहेछ । त्यही कुरा कम्प्यूटरमा लेखिएका कुरा हेर्दा त्यो आकर्षण नहुने रहेछ ।