१. विषयप्रवेश
सामान्य भाषामा भन्नुपर्दा इन्फ्लुएञ्जा रोगलाई भाइरल ज्वरो, रुघामर्घी वा रुढी वा फ्लू भनेर पनि चिनिन्छ । तर कहिलेकाहीं यसले घरपरिवारका धेरै सदस्यलाई, विद्यालय वा छात्रावासका धेरै विद्यार्थीलाई तथा अस्पताल, कारागार, ब्यारेकजस्ता एकत्रित भएर बस्ने मानिसलाई एकसाथ प्रभावित पार्दछ । जसलाई हामी महामारी भन्दछौं । मोरङ जिल्लामा गत आर्थिक वर्ष २०६८/६९ सालमा ३७१४ जनाले इन्फ्लुएञ्जा रोगको उपचार स्वास्थ्य संस्थाहरुमा गरेको तथ्यांक जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालय मोरङमा रहेको पाइन्छ । उक्त तथ्यांक हेर्दा वर्षैभरि यो रोग देखिएता पनि वैशाक देखि भाद्र महिनासम्म यो रोगको विरामीदर बढी देखिन्छ ।
२. भाइरल इन्फ्लुएञ्जा भनेको के हो ?
एक्कासी प्रारम्भ हुने ३९ डिग्री से. भन्दा बढीको ज्वरो, श्वासप्रश्वास संक्रमणका लक्षण, जीउ दुख्ने, टाउको दुख्ने लक्षणहरू देखा परेमा हामी त्यस व्यक्तिलाई इन्फ्लुएञ्जा वा भाइरल इन्फ्लुएञ्जा भएको भन्दछौं । कडा घाम र पानी पर्ने मौसममा यसले प्रायः प्रकोपको रूप लिने गरेकाले यसलाई हामी मौसमी इन्फ्लुएञ्जा पनि भन्ने गर्दछौं ।
३. यो रोग कसरी लाग्छ ?
यो रोग भाइरस वा विषाणुका कारणबाट हुन्छ । जसलाई इन्फ्लुएञ्जा भाइरस भन्दछौं । यो भाइरस तीनप्रकारको हुन्छ– ए, बी, र सी । इन्फ्लुएञ्जा ए र बी भाइरसबाट यो रोग लाग्दछ ।
४. यो रोग कसरी सर्छ ?
हाच्छिऊ गर्दा, खोक्दा मुख र नाकबाट निस्कने मसिना थूक, ¥याल, सिंगानका कणहरूबाट वातावरणमा यसका भाइरस निस्कन्छन् र नजिकै बसेको मानिसले सास फेर्दा यो भाइरस सर्दछ । यसका साथै विरामीसित हात मिलाउँदा, विरामीले प्रयोग गरेका रुमाल, कलम आदिबाट पनि रोग सर्दछ ।
५. यो रोगको लक्षण के के हुन् ?
यसका मुख्य लक्षणहरुमा एक्कासी ज्वरो आउनु, खोकी लाग्नु, घाँटी दुख्नु हुन् । यसका साथै हाच्छिऊँ आउनु, नाकबाट पानी आउनु, टाउको दुख्नु, मांसपेशी दुख्नु, हाडजोर्नी दुख्नु र आलस्य लाग्नु हुनसक्छ । यसका साथै बालबालिकामा वाकवाकी लाग्ने वा वान्ता आउने, पेट मडारिने, झाडापखाला जस्ता लक्षणहरु पनि देखा पर्दछन् ।
६. यो रोग लागेमा खतरनाक चिन्हहरु के के हुन् ?
छिटोछिटो स्वास फेर्नु, छाती दुख्नु, रगत वान्ता हुनु, शरीर निलो हुनु, उच्चज्वरो आई शरीर कम्पन हुनु, बोली लरबराउनु र बालबालिकामा झाडापखाला भएर जलवियोजनका लक्षणहरु देखा परेमा तुरुन्त नजिकैको स्वास्थ्य संस्थामा उपचार गर्नु पर्दछ ।
७. संक्रमण नियन्त्रण गर्ने उपायहरु
यो रोग फैलिएमा नियन्त्रण गर्ने चार प्रमुख उपायहरु छन् । पहिलो हो खोक्दा हाच्छिऊँ गर्दा रुमाल वा रुमाल नभएको अवस्थामा आफ्नो पाखुराले नाक, मुख छोप्ने । दोस्रो, बारम्बार हात धुने र हात सफा राख्ने । तेस्रो, विरामी मानिससित कुरा गर्दा कमसेकम एक मीटरको दुरीमा बस्ने । चौथो, रोगीलाई रोग निको नभएसम्म बेग्लै राख्ने ।
८. घरमा सामान्य लक्षणहरुको व्यवस्थापन
यो रोग लाग्दा देखा पर्ने सामान्य लक्षणहरु जस्तै ज्वरो आउनु, थकान लाग्ने, जीऊ दुख्ने, खोकी लाग्ने, घाँटी दुख्ने, नाक बन्द हुने आदिको व्यवस्थापन घरैमा गर्न सकिन्छ । यसको लागि तातो पानीको वाफ लिने, नूनपानीले कुल्ला गर्ने जस्ता घरेलु उपचार गर्न सकिन्छ । ज्वरो र जीऊ दुखाई कम पार्न पारासिटामोल पनि दिन सकिन्छ । इन्फ्लुएञ्जा भई ज्वरो आएको वा झाडापखाला भएको व्यक्तिलाई प्रशस्त मात्रामा झोल खानेकुरा दिएर जलवियोजन हुनबाट जोगाउनु पर्दछ । विरामीलाई साविक बमोजिमको खानेकुराका अतिरिक्त थप पोषिलो खानेकुरा तथा झोलिलो खानेकुरा पनि खुवाउनु पर्दछ । आमाको दूध खाने बालक भएमा साविक भन्दा बढी मात्रामा दूध चुसाउनु पर्दछ ।
९. कस्तो अवस्थामा स्वास्थ्य संस्थामा जाने ?
इन्फ्लुएञ्जाका सामान्य लक्षणहरुको घरमै उपचार गर्न सकिए पनि कहिलेकाहीं जटिलता देखिएर स्वास्थ्य संस्थामा लगेर उपचार गर्नु पर्दछ । उच्च जोखिममा रहेका समूह जस्तै गर्भवती महिला, बालबालिका, बृद्ध व्यक्ति, दीर्घरोगी तथा रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता कम भएका व्यक्तिहरुको निगरानी निकटताबाट गरिनु पर्दछ । कसैमा पनि निमोनिया वा ब्रोङ्काइटिसका लक्षण, चिन्ह देखिएमा, कडा जलवियोजन भएमा वा व्यक्ति गम्भीर रुपले विरामी भएमा तुरुन्त नजिकैको स्वास्थ्य संस्थामा लैजानु पर्दछ । सास फेर्न गाह«ो हुनु, चाँडो चाँडो सास फेर्नु, ओठ र अनुहार निलो देखिनु, खोकीमा रगत देखिनु, बोल्न नसक्नु वा अरुले बोलेको नबुझ्नु, छाती बेस्सरी दुख्नु, कम्पन हुनु, राम्रो भएर फेरि रोगले च्याप्नु जस्ता लक्षणहरु खतराका चिन्हहरु हुन् । दुई महिनाभन्दा साना नानीहरुमा इन्फ्लुएञ्जा भएमा वा इन्फ्लुएञ्जा भएको कुनै व्यक्ति सिकिस्त विरामी भएमा त्यो पनि खतराको निशानी हो ।
Word मा डाउनलोड गर्न परेमा Click
१. विषयप्रवेश
सामान्य भाषामा भन्नुपर्दा इन्फ्लुएञ्जा रोगलाई भाइरल ज्वरो, रुघामर्घी वा रुढी वा फ्लू भनेर पनि चिनिन्छ । तर कहिलेकाहीं यसले घरपरिवारका धेरै सदस्यलाई, विद्यालय वा छात्रावासका धेरै विद्यार्थीलाई तथा अस्पताल, कारागार, ब्यारेकजस्ता एकत्रित भएर बस्ने मानिसलाई एकसाथ प्रभावित पार्दछ । जसलाई हामी महामारी भन्दछौं । मोरङ जिल्लामा गत आर्थिक वर्ष २०६८/६९ सालमा ३७१४ जनाले इन्फ्लुएञ्जा रोगको उपचार स्वास्थ्य संस्थाहरुमा गरेको तथ्यांक जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालय मोरङमा रहेको पाइन्छ । उक्त तथ्यांक हेर्दा वर्षैभरि यो रोग देखिएता पनि वैशाक देखि भाद्र महिनासम्म यो रोगको विरामीदर बढी देखिन्छ ।
२. भाइरल इन्फ्लुएञ्जा भनेको के हो ?
एक्कासी प्रारम्भ हुने ३९ डिग्री से. भन्दा बढीको ज्वरो, श्वासप्रश्वास संक्रमणका लक्षण, जीउ दुख्ने, टाउको दुख्ने लक्षणहरू देखा परेमा हामी त्यस व्यक्तिलाई इन्फ्लुएञ्जा वा भाइरल इन्फ्लुएञ्जा भएको भन्दछौं । कडा घाम र पानी पर्ने मौसममा यसले प्रायः प्रकोपको रूप लिने गरेकाले यसलाई हामी मौसमी इन्फ्लुएञ्जा पनि भन्ने गर्दछौं ।
३. यो रोग कसरी लाग्छ ?
यो रोग भाइरस वा विषाणुका कारणबाट हुन्छ । जसलाई इन्फ्लुएञ्जा भाइरस भन्दछौं । यो भाइरस तीनप्रकारको हुन्छ– ए, बी, र सी । इन्फ्लुएञ्जा ए र बी भाइरसबाट यो रोग लाग्दछ ।
४. यो रोग कसरी सर्छ ?
हाच्छिऊ गर्दा, खोक्दा मुख र नाकबाट निस्कने मसिना थूक, ¥याल, सिंगानका कणहरूबाट वातावरणमा यसका भाइरस निस्कन्छन् र नजिकै बसेको मानिसले सास फेर्दा यो भाइरस सर्दछ । यसका साथै विरामीसित हात मिलाउँदा, विरामीले प्रयोग गरेका रुमाल, कलम आदिबाट पनि रोग सर्दछ ।
५. यो रोगको लक्षण के के हुन् ?
यसका मुख्य लक्षणहरुमा एक्कासी ज्वरो आउनु, खोकी लाग्नु, घाँटी दुख्नु हुन् । यसका साथै हाच्छिऊँ आउनु, नाकबाट पानी आउनु, टाउको दुख्नु, मांसपेशी दुख्नु, हाडजोर्नी दुख्नु र आलस्य लाग्नु हुनसक्छ । यसका साथै बालबालिकामा वाकवाकी लाग्ने वा वान्ता आउने, पेट मडारिने, झाडापखाला जस्ता लक्षणहरु पनि देखा पर्दछन् ।
६. यो रोग लागेमा खतरनाक चिन्हहरु के के हुन् ?
छिटोछिटो स्वास फेर्नु, छाती दुख्नु, रगत वान्ता हुनु, शरीर निलो हुनु, उच्चज्वरो आई शरीर कम्पन हुनु, बोली लरबराउनु र बालबालिकामा झाडापखाला भएर जलवियोजनका लक्षणहरु देखा परेमा तुरुन्त नजिकैको स्वास्थ्य संस्थामा उपचार गर्नु पर्दछ ।
७. संक्रमण नियन्त्रण गर्ने उपायहरु
यो रोग फैलिएमा नियन्त्रण गर्ने चार प्रमुख उपायहरु छन् । पहिलो हो खोक्दा हाच्छिऊँ गर्दा रुमाल वा रुमाल नभएको अवस्थामा आफ्नो पाखुराले नाक, मुख छोप्ने । दोस्रो, बारम्बार हात धुने र हात सफा राख्ने । तेस्रो, विरामी मानिससित कुरा गर्दा कमसेकम एक मीटरको दुरीमा बस्ने । चौथो, रोगीलाई रोग निको नभएसम्म बेग्लै राख्ने ।
८. घरमा सामान्य लक्षणहरुको व्यवस्थापन
यो रोग लाग्दा देखा पर्ने सामान्य लक्षणहरु जस्तै ज्वरो आउनु, थकान लाग्ने, जीऊ दुख्ने, खोकी लाग्ने, घाँटी दुख्ने, नाक बन्द हुने आदिको व्यवस्थापन घरैमा गर्न सकिन्छ । यसको लागि तातो पानीको वाफ लिने, नूनपानीले कुल्ला गर्ने जस्ता घरेलु उपचार गर्न सकिन्छ । ज्वरो र जीऊ दुखाई कम पार्न पारासिटामोल पनि दिन सकिन्छ । इन्फ्लुएञ्जा भई ज्वरो आएको वा झाडापखाला भएको व्यक्तिलाई प्रशस्त मात्रामा झोल खानेकुरा दिएर जलवियोजन हुनबाट जोगाउनु पर्दछ । विरामीलाई साविक बमोजिमको खानेकुराका अतिरिक्त थप पोषिलो खानेकुरा तथा झोलिलो खानेकुरा पनि खुवाउनु पर्दछ । आमाको दूध खाने बालक भएमा साविक भन्दा बढी मात्रामा दूध चुसाउनु पर्दछ ।
९. कस्तो अवस्थामा स्वास्थ्य संस्थामा जाने ?
इन्फ्लुएञ्जाका सामान्य लक्षणहरुको घरमै उपचार गर्न सकिए पनि कहिलेकाहीं जटिलता देखिएर स्वास्थ्य संस्थामा लगेर उपचार गर्नु पर्दछ । उच्च जोखिममा रहेका समूह जस्तै गर्भवती महिला, बालबालिका, बृद्ध व्यक्ति, दीर्घरोगी तथा रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता कम भएका व्यक्तिहरुको निगरानी निकटताबाट गरिनु पर्दछ । कसैमा पनि निमोनिया वा ब्रोङ्काइटिसका लक्षण, चिन्ह देखिएमा, कडा जलवियोजन भएमा वा व्यक्ति गम्भीर रुपले विरामी भएमा तुरुन्त नजिकैको स्वास्थ्य संस्थामा लैजानु पर्दछ । सास फेर्न गाह«ो हुनु, चाँडो चाँडो सास फेर्नु, ओठ र अनुहार निलो देखिनु, खोकीमा रगत देखिनु, बोल्न नसक्नु वा अरुले बोलेको नबुझ्नु, छाती बेस्सरी दुख्नु, कम्पन हुनु, राम्रो भएर फेरि रोगले च्याप्नु जस्ता लक्षणहरु खतराका चिन्हहरु हुन् । दुई महिनाभन्दा साना नानीहरुमा इन्फ्लुएञ्जा भएमा वा इन्फ्लुएञ्जा भएको कुनै व्यक्ति सिकिस्त विरामी भएमा त्यो पनि खतराको निशानी हो ।
Word मा डाउनलोड गर्न परेमा Click
Dr. Nawa Raj
Dr. Nawa Raj Subba is a public health specialist who has more than three and a half decades of experience working in public healthcare management at the Ministry of Health and Population in Nepal. In the spirit of public-private partnerships to expand access to health care in rural communities in Eastern Nepal, he played a vital role in leading operational research. He has also independently researched public health and intercultural psychology in Nepal. He published his works in books and journals. Nepali literature, culture, and music recognized him as an author. He has written artistic and cultural texts and CDs. His work has been acknowledged and appreciated by civil society, the government of Nepal, and abroad. He is now involved in Public Health and Intercultural Psychology studies in Nepal.