आयोजकद्वारा निकै अघि देखि नै मेरो समय मागिएको थियो, गाउँमा आयोजना गरिने एक कार्यक्रममा उपस्थितिको लागि । युरोपियन युनियन, ब्रिटेन नेपाल मेडिकल ट्रष्ट र बाल समाज नेपाल नामक सँस्थाहरुले मोरङ जिल्लामा द्वन्द्व प्रभावित बालबालिकाहरुलाई शैक्षिक सहयोग प्रदान गर्ने तथा व्यवसायिक तालिम दिने कार्यक्रम अर्न्तर्गतको एक समारोहमा मलाई अतिथीको रुपमा निम्तो गरियो । कार्यक्रमको विषयवस्तु सुनेपछि म जिज्ञाशु आँखा लिएर कार्यक्रमस्थल अर्थात् मोरङको कटहरी गा.वि.स. पुगें । शैक्षिक सामग्री वितरण गर्ने परोपकारी कार्यमा सरिक छु भन्ने मलाई थाहा थियो तर के कस्ता बालबालिकालाई के के सामग्री दिँदैछु भन्ने पूर्ण जानकारी थिएन ।
स्थानीय स्वास्थ्य ब्यवस्थापन समिति मार्फ् द्वन्द्व प्रभावित बालबालिकालाई अध्ययन कार्यमा सहयोग गर्ने र ब्यवसायिक तालिमको लागि समेत प्रबन्ध गरिदिन हामीकहाँ सहयोगी बिदेशी हातहरू पनि जुटेका रहेछन् । म केवल निमित्त पात्र मात्र थिएँ । मैले प्रदान गर्ने शैक्षिक सामग्री जुटाउनमा मेरो कुनै योगदान थिएन । सहयोगी संस्थाको निम्तो आए पछि जानै पर्यो । प्रमुख अतिथि बनाइएको छ, सायद गमक्क पर्दै पुगियो होला । औपचारिक रूपमा कसैले सोधेमा संक्षेपमा भन्नुपर्दा म यत्ति भन्छु- एउटा राष्ट्रसेवकको नाताले द्वन्द्व प्रभावितहरुलाई सहयोग प्रदान गरें । मप्रतिको अपेक्षा र आफ्नो दायित्व मैले निर्वाह गरें, बस् ।
समारोहमा द्वन्द्व प्रभावित बालबालिकाहरूलाई जब शैक्षिक सामग्री प्रदान गर्न थालें कोही अभिभावक गुमाएका बालबालिकाहरू थिए, कोही हात चुँडिएका, कसैका औंला नभएका बालबालिकाहरु पनि मेरा अघि सहयोग थाप्न आए । एकजना बालक आफ्नो एक हात गुमाएका अनि अर्को एकजना हातका औंला पूरा नभएका कारण मैले दिएको सहयोग वा उपहार समाउन अलि अर्समर्थ भए, जुन अवस्था देखेर म एकाएक स्तब्ध भएँ । मैलै नै बिस्तारै उनीहरूका असक्त हातहरूमा आफ्नो हातले केही भर दिँदै उपहार समात्न सहयोग गरें । आफ्नो मन्तव्य दिने क्रममा उनीहरूको आँखामा मेरो आँखा जुध्दा मेरा आँखा रसाए, गला अवरुद्ध भए, र मैले मेरो भनाई पनि छोट्याएँ ।
मैले आजसम्म र्सार्वजनिक समारोहहरूमा कैयौं मानिसहरूलाई तथा बालबालिकाहरूलाई यसरी नै उपहार तथा पुरस्कारहरू प्रदान गर्ने थुप्रै अवसर प्राप्त गरें । तर उपहार वा पुरस्कार प्राप्त गरेर यत्तिको खुशी अनुहारहरू मैले आजसम्म कहिल्यै देखेको थिइन । असोज महिनामा पनि दिन धुम्म छ, झमझम पानी परिरहेछ । कोठाभित्र प्रकाश त्यत्ति नपुगेर त्यत्ति उज्यालो छैन तर त्यहाँभित्र रमाएका विद्यार्थी बालबालकिाहरुको अनुहारमा जुन कान्ति र खुशी देखें, त्यो अकल्पनीय थियो, अद्वितीय लाग्यो । मैले त्यहाँ बालबालिकाहरू मात्र हैन इश्वर हाँसिरहेको जस्तो देखें ।
कार्यक्रमकी आयोजक सीता पौडेल मलाई कार्यक्रमसम्बन्धी थप केही कुरा सुनाएर मेरो ध्यानाकर्षा गरिरहनु भएको थियो । वितरण कार्यक्रम सिद्धिए पछि शैक्षिक सामग्री पाउने भाइबहिनीहरू उज्यालो मुहार लिएर कोही धन्यवाद, कोही तपाइहरुको आशिर्वाद लागोस्, र कोही नमस्कार भन्दै विदा माग्दै थिए । म सीताजीको गफमा कम र भाइबैनीहरुको विदाईमा बढी हात हल्लाउँदै थिए र यसरी ध्यान बाँड्दै थिएँ । बोल्न खोज्दाखोज्दै पनि हात गुमाएका भाइहरुलाई बोलाउन भ्याइन । एक मनले सोचें फोटो खिचिएको छ । तर अर्को मनले भन्यो तिनको गुमेको हात र औंला आउने गरि पक्कै खिच्न भ्याइएको छैन । मन मानेन, ती हात गुमाएका भाइहरुको अरु फोटो खिचाउन मन लाग्यो । केही मिनेट बितिसकेको थियो । आयोजक मध्येका रामजीलाई मेरो मनसाय राखेर अनुरोध गरें । अलि पर पुगेका दर्ुइजना महमद दाइभाइलाई बोलाएर गा.वि.स. भवनको अधिल्तिर उभ्याएर फोटो खिचें ।
अहिले म कम्प्यूटरमा डाउनलोड गरेर एक-एक फोटोहरु नियाल्दै छु । शैक्षिक सामग्री प्राप्त गर्ने भाइबैनीहरूको अनुहार पढ्दैछु । कसैको अनुहारमा अभिभावक गुमाएका नियास्रा धर्काहरू छन् । कसैका आँखामा थुप्रै जिज्ञाशाहरू छन् । अझ गहिरिन्छु आँखाभित्र के के जिज्ञाशाहरु होलान् । पक्कै उनीहरुको भविश्यको जिज्ञाशा होला । भविश्यमा हाम्रो भूमिका र सहयोगप्रतिको पनि आशा होला । अझ त्यो भन्दा पनि सुनौलो भविश्यको सपनामा बुन्दै बित्ने बाल्यावस्थामा बिना कसुर द्वन्द्वको चपेटामा परेर भगवानले दिएको सग्लो शरीरका महत्वपूर्ण अंगहरु समाजले खोसिदिँदाको पीडा अनुहारमा प्रष्टै देख्छु । यो जीवनमा यसको क्षतिपर्ूर्ति कहिले अनि कसरी होला भनेर सोधिएको जिज्ञाशाले मलाई बेस्सरी पिरोल्छ । सायद यिनै सवालहरूले पिल्सिएर यी हरफहरू कोरें होला ।
भाग्यको छायामा पारिएका यी बालबालिकाहरूलाई उज्यालो भविश्यसम्म डोर्याउने जिम्मेवारी अब हाम्रो हो, किनभने तिनीहरूलाई हामीले नै त्यो अवस्थामा पुर्यायौं । यी दुइ महमदभाई र द्वन्द्व प्रभावित अन्य बालबालिकाहरूको अवस्थाले हामी सबैलाई आज कटु ब्यङ्ग्य गरिरहेको छ । यसैले आज एउटा कुरा गम्भीरतापूर्वक सोच्नैपर्छ कि, भोली हाम्रा सन्ततीहरूले हामीलाई नै कतै नधिक्कारुन्, हाम्रो भाग्य हाम्रा युद्धलिप्त रक्तपिपाशु पितृहरूले खोसिदिए भनेर ।
२०६७।६।६ विराटनगर
आयोजकद्वारा निकै अघि देखि नै मेरो समय मागिएको थियो, गाउँमा आयोजना गरिने एक कार्यक्रममा उपस्थितिको लागि । युरोपियन युनियन, ब्रिटेन नेपाल मेडिकल ट्रष्ट र बाल समाज नेपाल नामक सँस्थाहरुले मोरङ जिल्लामा द्वन्द्व प्रभावित बालबालिकाहरुलाई शैक्षिक सहयोग प्रदान गर्ने तथा व्यवसायिक तालिम दिने कार्यक्रम अर्न्तर्गतको एक समारोहमा मलाई अतिथीको रुपमा निम्तो गरियो । कार्यक्रमको विषयवस्तु सुनेपछि म जिज्ञाशु आँखा लिएर कार्यक्रमस्थल अर्थात् मोरङको कटहरी गा.वि.स. पुगें । शैक्षिक सामग्री वितरण गर्ने परोपकारी कार्यमा सरिक छु भन्ने मलाई थाहा थियो तर के कस्ता बालबालिकालाई के के सामग्री दिँदैछु भन्ने पूर्ण जानकारी थिएन ।
स्थानीय स्वास्थ्य ब्यवस्थापन समिति मार्फ् द्वन्द्व प्रभावित बालबालिकालाई अध्ययन कार्यमा सहयोग गर्ने र ब्यवसायिक तालिमको लागि समेत प्रबन्ध गरिदिन हामीकहाँ सहयोगी बिदेशी हातहरू पनि जुटेका रहेछन् । म केवल निमित्त पात्र मात्र थिएँ । मैले प्रदान गर्ने शैक्षिक सामग्री जुटाउनमा मेरो कुनै योगदान थिएन । सहयोगी संस्थाको निम्तो आए पछि जानै पर्यो । प्रमुख अतिथि बनाइएको छ, सायद गमक्क पर्दै पुगियो होला । औपचारिक रूपमा कसैले सोधेमा संक्षेपमा भन्नुपर्दा म यत्ति भन्छु- एउटा राष्ट्रसेवकको नाताले द्वन्द्व प्रभावितहरुलाई सहयोग प्रदान गरें । मप्रतिको अपेक्षा र आफ्नो दायित्व मैले निर्वाह गरें, बस् ।
समारोहमा द्वन्द्व प्रभावित बालबालिकाहरूलाई जब शैक्षिक सामग्री प्रदान गर्न थालें कोही अभिभावक गुमाएका बालबालिकाहरू थिए, कोही हात चुँडिएका, कसैका औंला नभएका बालबालिकाहरु पनि मेरा अघि सहयोग थाप्न आए । एकजना बालक आफ्नो एक हात गुमाएका अनि अर्को एकजना हातका औंला पूरा नभएका कारण मैले दिएको सहयोग वा उपहार समाउन अलि अर्समर्थ भए, जुन अवस्था देखेर म एकाएक स्तब्ध भएँ । मैलै नै बिस्तारै उनीहरूका असक्त हातहरूमा आफ्नो हातले केही भर दिँदै उपहार समात्न सहयोग गरें । आफ्नो मन्तव्य दिने क्रममा उनीहरूको आँखामा मेरो आँखा जुध्दा मेरा आँखा रसाए, गला अवरुद्ध भए, र मैले मेरो भनाई पनि छोट्याएँ ।
मैले आजसम्म र्सार्वजनिक समारोहहरूमा कैयौं मानिसहरूलाई तथा बालबालिकाहरूलाई यसरी नै उपहार तथा पुरस्कारहरू प्रदान गर्ने थुप्रै अवसर प्राप्त गरें । तर उपहार वा पुरस्कार प्राप्त गरेर यत्तिको खुशी अनुहारहरू मैले आजसम्म कहिल्यै देखेको थिइन । असोज महिनामा पनि दिन धुम्म छ, झमझम पानी परिरहेछ । कोठाभित्र प्रकाश त्यत्ति नपुगेर त्यत्ति उज्यालो छैन तर त्यहाँभित्र रमाएका विद्यार्थी बालबालकिाहरुको अनुहारमा जुन कान्ति र खुशी देखें, त्यो अकल्पनीय थियो, अद्वितीय लाग्यो । मैले त्यहाँ बालबालिकाहरू मात्र हैन इश्वर हाँसिरहेको जस्तो देखें ।
कार्यक्रमकी आयोजक सीता पौडेल मलाई कार्यक्रमसम्बन्धी थप केही कुरा सुनाएर मेरो ध्यानाकर्षा गरिरहनु भएको थियो । वितरण कार्यक्रम सिद्धिए पछि शैक्षिक सामग्री पाउने भाइबहिनीहरू उज्यालो मुहार लिएर कोही धन्यवाद, कोही तपाइहरुको आशिर्वाद लागोस्, र कोही नमस्कार भन्दै विदा माग्दै थिए । म सीताजीको गफमा कम र भाइबैनीहरुको विदाईमा बढी हात हल्लाउँदै थिए र यसरी ध्यान बाँड्दै थिएँ । बोल्न खोज्दाखोज्दै पनि हात गुमाएका भाइहरुलाई बोलाउन भ्याइन । एक मनले सोचें फोटो खिचिएको छ । तर अर्को मनले भन्यो तिनको गुमेको हात र औंला आउने गरि पक्कै खिच्न भ्याइएको छैन । मन मानेन, ती हात गुमाएका भाइहरुको अरु फोटो खिचाउन मन लाग्यो । केही मिनेट बितिसकेको थियो । आयोजक मध्येका रामजीलाई मेरो मनसाय राखेर अनुरोध गरें । अलि पर पुगेका दर्ुइजना महमद दाइभाइलाई बोलाएर गा.वि.स. भवनको अधिल्तिर उभ्याएर फोटो खिचें ।
अहिले म कम्प्यूटरमा डाउनलोड गरेर एक-एक फोटोहरु नियाल्दै छु । शैक्षिक सामग्री प्राप्त गर्ने भाइबैनीहरूको अनुहार पढ्दैछु । कसैको अनुहारमा अभिभावक गुमाएका नियास्रा धर्काहरू छन् । कसैका आँखामा थुप्रै जिज्ञाशाहरू छन् । अझ गहिरिन्छु आँखाभित्र के के जिज्ञाशाहरु होलान् । पक्कै उनीहरुको भविश्यको जिज्ञाशा होला । भविश्यमा हाम्रो भूमिका र सहयोगप्रतिको पनि आशा होला । अझ त्यो भन्दा पनि सुनौलो भविश्यको सपनामा बुन्दै बित्ने बाल्यावस्थामा बिना कसुर द्वन्द्वको चपेटामा परेर भगवानले दिएको सग्लो शरीरका महत्वपूर्ण अंगहरु समाजले खोसिदिँदाको पीडा अनुहारमा प्रष्टै देख्छु । यो जीवनमा यसको क्षतिपर्ूर्ति कहिले अनि कसरी होला भनेर सोधिएको जिज्ञाशाले मलाई बेस्सरी पिरोल्छ । सायद यिनै सवालहरूले पिल्सिएर यी हरफहरू कोरें होला ।
भाग्यको छायामा पारिएका यी बालबालिकाहरूलाई उज्यालो भविश्यसम्म डोर्याउने जिम्मेवारी अब हाम्रो हो, किनभने तिनीहरूलाई हामीले नै त्यो अवस्थामा पुर्यायौं । यी दुइ महमदभाई र द्वन्द्व प्रभावित अन्य बालबालिकाहरूको अवस्थाले हामी सबैलाई आज कटु ब्यङ्ग्य गरिरहेको छ । यसैले आज एउटा कुरा गम्भीरतापूर्वक सोच्नैपर्छ कि, भोली हाम्रा सन्ततीहरूले हामीलाई नै कतै नधिक्कारुन्, हाम्रो भाग्य हाम्रा युद्धलिप्त रक्तपिपाशु पितृहरूले खोसिदिए भनेर ।
२०६७।६।६ विराटनगर
Dr. Nawa Raj
Dr. Nawa Raj Subba is a public health specialist who has more than three and a half decades of experience working in public healthcare management at the Ministry of Health and Population in Nepal. In the spirit of public-private partnerships to expand access to health care in rural communities in Eastern Nepal, he played a vital role in leading operational research. He has also independently researched public health and intercultural psychology in Nepal. He published his works in books and journals. Nepali literature, culture, and music recognized him as an author. He has written artistic and cultural texts and CDs. His work has been acknowledged and appreciated by civil society, the government of Nepal, and abroad. He is now involved in Public Health and Intercultural Psychology studies in Nepal.